Андгай, тангараг гэж юу вэ? Үүнд Монголчууд хэр зэрэг ач холбогдол өгдөг байсан бэ?

Бидний мэдэх Самар хатны хүү Тогоон тайшийг анх төрөхөд эх нь түүнд Бахаму гэдэг нэр хайрлажээ. Гэтэл Аргутай хэмээх ноён түүний эцэгт өстэй байсан тул Бахамуг бага байхад нь газар унагаж, тогоо хөмрөн дээрээс нь гишгээд “Энэ цагаас чи Бахаму байхаа больж, тогоон дор тарчлан хэвтсэн тул Тогоон гэдэг нэртэй боллоо. Мөнх хөх тэнгэрийн дор Тогоон болсноо хүлээн зөвшөөр” хэмээн тарчилгахад тэрээр аргагүйн эрхэнд хүлээн зөвшөөрчээ.

Тэр цагаас хойш өнөөг хүртэл Монголын түүхэнд түүний нэр Тогоон тайш хэмээн бичигдэж ирсэн юм. Тэр амлалтандаа хүрсэн.

Чингис хаан ч ялгаагүй. Хэдийгээр түүний дүү Борохул, Хорчи ноёны шуналаас болж амь үрэгдсэн ч, нэгэнт амласан тул Хорчид гучин эхнэрийг өгсөн. Эцэг, өвгөд маань ийм л нэр төртэй байж. Тэд амлалтандаа аль ч тохиолдолд хүрдэг байсан.

Гэтэл одоо?

Оюутнууд их сургуулиа төгсөх үедээ, эсвэл төрийн албан хаагчид ажлаа хүлээж авахын өмнө тангараг өргөхдөө хэр итгэл үнэмшилтэй байдаг бол. Тэд төрийн сүлдэндээ тангараг өргөлөө хэмээн ухамсарладаг болов уу. Эсвэл зүгээр л хэлбэр төдий юу.

Хэрвээ орчин үед андгай тангараг урьдынх шиг үнэ цэнэтэй байсан бол, өнөөдөр төрд тангараг өргөсөн албан хаагчид эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж, авлига хээл хахууль авч, өргөсөн тангарагаасаа няцахгүй л байсан.

Тангараг өргөсөн эмч хүн ажлаа хийж буйнхаа төлөө өвчтөний ар гэрээс давхар мөнгө авч, тангараг өргөсөн сэтгүүлч хүн худал гүтгэлэг тараан, хүний нэр хүндэд халдаж, улстөрчид мөрийн хөтөлбөртөө тусгасан амлалтуудаа сонгуулийн дараа мартаж орхидог гээд салбар бүрт л худал хуурмаг байна. Хэдий нүүрэн дээрээ итгэлтэйгээр, хүлээн зөвшөөрөн, тангараг өргөсөн ч цаанаа юу бодож байгааг нь таах боломжгүй болсон нь энэ цагийн хамгийн аймшигтай нь. Өөрөөр хэлбэл хүн бүр багны цаана өөрийгөө халхалжээ. Хүмүүс ч бие биедээ итгэхээ больж.

Энэ мэт үнэн нь худал болж, итгэл нь эргэлзээ болж, амлалт нь мэхлэлт болж, үнэний "нүүр" үзэхгүй хэвээр байгаа нөхцөлд цаашдын хөгжлийн талаар ярихад хэцүү.

Тиймээс юуны өмнө ил тод байдлыг бий болгож, өргөсөн тангарагт нь үнэнч байлгаж, хамгийн түрүүнд авлига, хээл хахуулийн эсрэг эрчимтэй тэмцэхгүй бол цагийн муу ирэхэд ойрхон байна.