Байгалийн, хүний зэрэг олон хүчин зүйлийн нөлөөгөөр экологийн тэнцвэрт байдал алдагдаж байгаа нь яах аргагүй энэ цагийн үеийн хамгийн ноцтой асуудал. Орчин нөхцөл нь өөрчлөгдөж, амьдрахад бэрх болоход хүмүүс өөр нутаг орон хайж дүрвэдэг шиг, амьтад ч мөн таатай орчин нөхцөл хайдаг төдийгүй энэ үеэрээ хүн төрөлхтөнд хохирол учруулах нь цөөнгүй.

Энэ талаар нэгэн настан зөгнөн зүүдэлсэн тухай домгийг МУСГЗ сэтгүүлч Ж.Мягмарсүрэн “Чив чимээгүй Туул” өгүүлэлдээ ийнхүү дурджээ.

1 Чив чимээгүй Туул

Тэнгэр тулсан Хэнтийн их сарьдгуудын дунд Мөнгөнморьт гэдэг нэгэн уул бий. Энэ уулны баруун суганы гүн хар амнаас Туул гол эх авна. 

Эрт үед энэ хангайд Абтай сайн ханы аав нутагладаг байсан юм гэнэ лээ. Ан ав хийж яваад нэг шөнө цагаан баавгай дайрлаа гэж зүүдэлж хоносон гэнэ. Мэргэн багш нь энэ уулыг мөнгөн мориор тахиж лус савдгийг нь аргадахгүй бол болохгүй нь, горхи ширгэх нь. Тэгэхээр энэ горхины уснаас ууж амьдардаг хялман цагаан амьтад тэнгэрийн хаяаны нутгаасаа усаа эрэн, цайртал орж ирж аюул болох нь гэж айлдсан байна.

Туул хойд мөсөн далайд цутгана. Туулын ус тундрт мөс болж цагаан баавгайн бамбарууш мөсөн дээр нь тэшиж хөлд ордог ажээ. Тэр үеийн хүмүүс цагаан баавгай байдаг талаар  мэддэг ч үгүй байсан атал, бас зөгнөн зүүдэлдэг хүн байсан байна хэмээн сэтгүүлч маань бичжээ.

Үнэхээр ч тухайн үед лус савдгийг тахиагүй бол Туул гол ширгэж, цагаан баавгай "дайран" орж ирээд техник, технологи хөгжөөгүй тэр зуунд том хохирол учруулж болох байсныг үгүйсгэх аргагүй.

2 Бодит түүх

Харин энэ домогтой төстэй нэгэн жишээ бол 1990-ээд онд Хөвсгөл аймгийн Ренчинлхүмбэ сумын “Ар хавчуу” хэмээх газрын ойролцоо намаржиж байсан нэгэн айлыг баавгай даржээ. Гэрт тавь орчим насны эмэгтэй зээтэйгээ хамт байсан бөгөөд охин нь тэр үед сумын төв орсон байж. Тэр жил жимс багатай байсан тул уурлаж, өлссөн баавгай шөнө уулнаасаа бууж эмэгтэй, хүүхэд хоёрыг унтаж байхад гэртэй нь хамт даран хөнөөжээ. Энэ явдлын дараа нутгийн байгаль хамгаалагч С.Ренчиндаваа тэргүүтэй хүмүүс баавгайг хөөн устгасан байна.

Хэрвээ бид байгаль орчноо сүйтгэж, ан амьтдын амьдрах орчин, идэш тэжээлийг устгасаар байвал эргээд тэд ч хүмүүст том хохирол учруулж чаддаг гэдэг нь харагдаж байна.