Энэ сарын эхээр НҮБ-ын шинжээчид дэлхийн ирээдүйн талаар бараан боловч онц чухал тайлан танилцуулсан. Энэ илтгэл дэлхийн дулаарлын сөрөг үр дагаврыг арилгах хүн төрөлхтний найдвар хөсөрдсөнийг харууллаа. 2015 оны Парисын гэрээг нэн даруй хэрэгжүүлж, агаарт цацагдах хорт хийг огцом буурууллаа ч (үнэн хэрэгтээ бодитой бус) дэлхийн дулаан 1.5 хэмээр нэмэгдэхээс сэргийлж чадахгүй. Үүнээс гадна хоёр хэмээр нэмэгдэх өндөр магадлалтай.

Иймээс хүмүүс ойрын ирээдүйд халж буй дэлхий ертөнцдөө дасан зохицох шаардлага тулгарав. Үүнийг дэлхийн хэмжээний экологийн сүйрэл гэж нэрлэхээс өөр аргагүй. Хамгийн эмзэг цэг бол Арктик хэдий ч бөмбөрцгийн хойд хагаст бүхэлд нь нөлөөлнө. Шинжээчид энэ бүсэд өвлийн улирал 2050 он гэхэд 3-5 хэм, 2080 онд 5-9 хэм дулаарна гэж тооцжээ. Ингэснээр Хойд мөсөн далай хайлж, далайн түвшин дээшлэх аж. Гайхамшиг тохиолдож, машин, үйлдвэр, дулааны станцууд нэгэн зэрэг хүлэмжийн хий ялгаруулахаа зогсоолоо гэж бодъё.

Тэглээ ч 2100 онд дэлхийн температур 4-5 хэмээр нэмэгдэх бөгөөд агаар мандалд нэгэнт тархсан нүүрстөрөгч үүний шалтгаан болно. Тайланд дурдсанаар 70 хувь ОХУ-д амьдардаг хойд нутгийн ард түмнүүд хэдийн хүнсний дутагдал амсаж эхлэв. Гол нь амьтан, ургамлын аймаг ба экосистемд дулаарал нөлөөлснөөс шалтгаалсан байна. 1979 оноос хойш Арктикийн мөсөн бүрхүүл 40 хувиар багассан. Нүүрстөрөгчийн давхар ислийн өнөөгийн хурдацтай ялгаруулалт үргэлжилбэл 2030 он гэхэд Арктикийн зун мөсгүй болох аж.

Тухайлбал Гринландын мөсөн хучлага хайлж буй нь далайн түвшин дээшлэхэд том түлхэц өгч буй. Гэвч ялгаруулалтыг зогсоолоо ч байдал дээрдэхгүй. Өнөөдөртэй харьцуулахад мөнх цэвдэг 45 хувиар багасна. Энэ бол асар том экологийн бөмбөг агаад дэлхийд хуримтлагдсан 1672 тэрбум тонн нүүрстөрөгчийн үр дагавар юм. Түүнчлэн аж үйлдвэрийн хувьсгалаас хойш далайн усны шүлтлэг 30 хувиар нэмэгдсэн. Үүний уршгаар далайн ургамал, амьтан сүйдэж буй. Эрдэмтдийн 90 хувь хүний үйл ажиллагаанаас үүдсэн дэлхийн дулаарал зайлшгүй гэсэн дүгнэлтэд хүрчээ. Гэтэл шийдвэр гаргагчид хөдөлж өгөхгүй байгаа юм.

НОТОЛГОО НЬ ЮУ ВЭ?

Олборлодог түлшийг шатааснаар жил бүр найман тэрбум тонн нүүрстөрөгчийн хий агаар мандалд цацагддаг гэсэн тооцоо бий. Энэ нь жилдээ галт уулын дэлбэрэлтээс ялгардаг хүлэмжийн хийн нийт хэмжээнээс 100 дахин илүү тоо. Үүний сацуу нүүрстөрөгчийн исэлдлийн улмаас агаар дахь хүчилтөрөгчийн агууламж багасаж байгааг АНУ-ын Скриппс дэх Далай судлалын хүрээлэнгийн судлаачид нотолсон. Гэхдээ агаарт зөвхөн эрдсийн гаралтай нүүрстөрөгчийн агууламж нэмэгдэж байгаа аж.

Хиймэл дагуулын зургаас үзэхэд 1970-1996 оны хооронд дэлхийн агаар мандлын дээд давхаргаас дулааны долгион цацрах нь багассан бөгөөд уг долгионыг нүүрсний давхар исэл уусган авдаг байна. Ийнхүү алдагдсан дулаан буцаад газрын гадарга руу төөнөж, халаадгийг хэмжилтээр тогтоожээ. Гэтэл зарим эрдэмтэн нүүрсний давхар ислийн бөөгнөрөл ба дэлхийн дулаарлын хооронд уялдаа байхгүй хэмээн маргалддаг боловч нотолгоо гаргаж чадаагүй. Үүнээс үзэхэд аж үйлдвэрийн нүүрстөрөгчийн ялгаруулалт агаар мандал дахь нүүрсний давхар ислийг нэмэгдүүлж, хүлэмжийн хийн үйлчлэлд түлхэц өгдөг аж.

ИРЭЭДҮЙ БА ЭХНИЙ ХОХИРОГЧИД

Ирээдүйг харахын тулд эрдэмтэд агаар мандал, далай, газрын гадаргуугийн харилцан үйлчлэлийг тооцсон математик загвар гаргажээ. Эндээс хэдэн арав, зуун жилийн хандлагыг харах боломжтой. Уур амьсгалын өнгөрсөн үеийн чиг хандлагыг уг загварт оруулж шалгаснаар түүний найдвартай байдлыг тодорхойлдог байна. Гэхдээ хүний үйлдлийн нөлөөг тооцсон загвар бодит байдалд илүү ойр байдаг гэж үздэг. Тухайлбал, сүүлийн үеийн аргаар хийсэн судалгаанаас үзэхэд далайн түвшний дээшлэлт таамгаас илүү түргэн явагдаж байгаа аж. Мөн мөсөн бүрхүүлийн 40 хувь хайлсан явдал загвараар тооцоолсноос илүү байгаа аж. Дэлхийн дулаарлын анхны бодит хохирогчид, алдагдал гарч эхэллээ.

Нарны дулаан дэлхийн агаарын бүрхүүлд саатсанаас агаар мандлын энерги нэмэгдсэн. Энэ нь байгалийн гамшиг, тухайлбал салхи шуурга, үе, ган ба хэт халалтын хүчийг нэмэгдүүлдэг байна. Австралийн эрдэмтэд болон бодлого боловсруулагчид Melomys rubicola хэмээх хулгана уур амьсгалын өөрчлөлтийн улмаас устсан анхны төрөл зүйл болохыг хүлээн зөвшөөрөв. 1901-2010 оны хооронд дэлхий далай түвшин 20 см-ээр дээшилсэн боловч уг хулгана амьдардаг Торресын хоолойн эрэгт усны түвшин огцом өгсөж, усанд автсанаас амьдрах орчингүй болсон аж.

Зөвхөн амьтан, ургамал дэлхийн дулааралд хохироод зогсохгүй олон мянган хүн амь насаа алдаж, хэдэн тэрбумаар хэмжигдэх эдийн засгийн сүйрэл авчирсан. Жишээ нь, АНУ-ын зүүн эргийг хамарсан Флоренс хар салхи хэвийн хэмжээнээс 50 хувь хүчтэй байв. Жил бүр хэт халалтаас хэдэн арван хүн нас бардаг. 2018 онд АНУ-ын Калифорнид гарсан түймэр 104 хүний аминд хүрч, 3.5 тэрбум ам.долларын хохирол учруулжээ. Шинжээчид хүчтэй түймрийн гол хүчин зүйл нь дэлхийн дулаарал гэдгийг хүлээн зөвшөөрсөн. Энэ сарын 15-нд дэлхий даяар олон мянган оюутан дэлхийн дулаарлыг сэрэмжлүүлэн жагссан боловч бодлого боловсруулагчдын чихэнд хүрсэн шинжгүй байгааг шинжээчид анхааруулсаар байна.