Өнгөрсөн долоо хоногт хотын захирагч Арвинд Кежривал сүүлийн 4 жилийн хугацаанд Дели хотын агаарын бохирдол, тэр дундаа ширхэглэгт тоосонцор (PM)-ын хэмжээ 25 хувиар буурсан гэж хэлснийг "Indian Express" мэдээлсэн байна.

5 жилийн өмнө буюу 2014 онд ДЭМБ-аас зохион байгуулсан дэлхийн агаарын чанарын хандлагын судалгаанаас Дели хотыг хамгийн их бохирдолтой хотоор зарласан. Тэр цагаас эхлэн Төв ба муж улсын захиргаа мөн шүүхүүд агаарын бохирдолтой тэмцэх чиглэлээр хэд хэдэн арга хэмжээ авч хэрэгжүүлжээ.

Делийн агаар бохирдол: Үзүүлэлт юуг илэрхийлж байна вэ?

Дели хот ердөө л 2010 оноос бохирдлын хяналтын хороогоороо дамжуулан агаарын чанарыг хянаж эхэлсэн. Анх Р К Пурам, Пунжаби Багх, Анад Вихар мөн Мандир Марг гэсэн 4 цэгт хянаж эхэлсэн бол өнгөрсөн оны байдлаар хяналтын цэгийн тоо нэмэгдэн 26-д хүрчээ.

Делийн Бохирдлын Хяналтын Хороо (ДБХХ)-ны анхлах мэргэжилтний хэлснээр 2012 онд хотын агаарын бохирдол дээд цэгтээ хүрсэн буюу хамгийн бохир муу үзүүлэлттэй байсан аж. “Бид тэр жил, ялангуяа 10 болон 11-р сард сүрэл гэх мэт ургацын үлдэгдлийг хамгийн ихээр шатааж байгааг олж тогтоосон. Тэр бол энэ төрлийн материалыг хамгийн ихээр шатааж буйг хэмжсэн анхны тохиолдол. Энэ л Дели хотын агаарын чанарыг эрс муутгасан зүйл байсныг олж мэдсэн” хэмээн тэрээр хэлсэн байна.

Харин 2012 оноос хотын агаарын бохирдлын гол шалтгаан болсон ширхэглэгт тоосонцор буюу PM-ийн жилийн дундаж үзүүлэлт буурч эхэлсэн байна. Эхэндээ аажим харин 2015-2018 онуудад огцом буурчээ.

Ширхэглэгт тоосонцор гэдэг нь АНУ-ын Хүрээлэн буй Орчны Хамгаалалтын Агентлагын тодорхойлсноор агаар дах хатуу хатуу тоос болон шингэний дуслын холимог юм. Зарим тоосыг нүдээр харж болох бол зарим зөвхөн микроскопд л харагдана. Дели хотын агаарыг бохирдуулагч үндсэн элемент нь PM2.5 (2.5 ба түүнээс бага микрометр хэмжээтэй, амьсгалаар хүнйи биед нэвтэрдэг) PM10 (10 ба түүнээс бага микрометр хэмжээтэй) тоосонцорууд юм.

Хотын агаар хамгийн их бохирдолтой сарууд нь 11, 12 мөн 1-р сарууд бөгөөд 2012-2018 оны мэдээгээр 11-р саруудад хамгийн их бохирдолтой байдаг байна. Энэ нь 11-р сард Харяна, Пунжаб болон Уттар Прадеш мужуудад хамгийн их хэмжээний ургацын үлдэгдэл хаягдлыг шатаадгаас шалтгаалдаг байна. Мөн энэ сард агаарын хэм буурч чийгшил нэмэгддэг нь агаарын бохирдлыг улам өтгөрүүлдэг аж. Мөн 11-р сард зарим нутагт навч шатаадаг юм байна. 11-р сараас эхлээд он дамнан бохирдол их байдаг бол хамгийн “цэвэрхэн” сарууд нь 7, 8, 9-р сарууд байна.                

Цаг агаарын болон улирлын чанартай нөлөө

2012 – 2018 оны хооронд РМ10 – ын дундаж агууламж 351мкг/м3 – ээс 277мкг/м3 болж 21 хувиар буурчээ. РМ10 тоосонцор нь өвлийн улиралд, ялангуяа задгай галаас мөн замын болон барилгын ажлаас шалтгаалан ихээр дэгддэг байна.

Энэ оны 8-р сар хүртлэх Дели хотын агаарын РМ10-ын бохирдлын өмнөх жилүүдийн мөн үеийн хэмжээнүүд ерөнхийдөө буурсан байдалтай байжээ. Тэгвэл 2013 онд хамгийн өндөртөө 288мкг/м3 хүрч байсан уг үзүүлэлт энэ оны 8-р сард 2012 оноос хойш анх удаа хоёр оронтой тоонд орсон байна.

Цаг агаарын байдал болон тухайн улирал Дели хотын агаарын чанарт нөлөөлдөг гол хүчин зүйлсийн тоонд орж байгааг сүүлийн 5 жилд хийгдсэн хэд хэдэн судалгаа тодорхой харуулж байна.

“Бид яаж ч хичээсэн өвлийн улиралд агаарын чанар зуныхаас илүү муу байдаг. Тухайн өдөр Дели хотын агаарын чанарын индекс ‘сайн’ эсхүл ‘хангалттай’ байх эсэхийг төсөөлөхөд хүндрэлтэй. Гэвч сүүлийн хэдэн жил бидний хичээл зүтгэлээр гарсан үр дүнг харвал бид өөрсдөөсөө шалтгаалах зүйлсээ хийж чадвал байдал илүү дээрдэхээр байна” гэж ДБХХ-ны өөр нэг мэргэжилтэн хэлсэн байна.

Агаарын чанарыг тодорхойлоход мөн тухайн орон нутгийн цаг агаарын нөхцөл байдал гол үүрэгтэй. “Нарлаг салхитай өвлийн өдөр агаар чанар цагийн дотор л нэлээд хэдэн нэгжээр сайжирчихдаг. Цаг агаарын нөхцөл байдал нь агаар өвөл яагаад зунаас илүү бохир байдгийн шалтгаан. Хүйтэн, манантай, салхи багатай байх нь бохирдуулагч бодис хуримтлагдахад түлхэц болно. Шороон шуурга эсхүл ургацын үлдэгдэл шатааж буй томоохон газрын зүгээс үлээж буй салхи хотыг бас бохирдуулдаг” гэж Энэтхэгийн Цаг Уурын Албаны эрдэмтэн хэлсэн юм.

Дели хотын агаарын чанар дээшлэхэд юу туслав?

2014 онд хуульч Вардхаман Каушик бохирдлын асуудлаар Үндэсний Ногоон Шүүх (ҮНШ)-д хандсан. Түүний гаргасан нэхэмжлэл ҮНШ-ээс гаргасан, хуучин дизель болон бензин хөдөлгүүрт тээврийн хэрэгслийг хориглох зэрэг хэд хэдэн шийдвэрийн үндэслэл болсон бөгөөд эгдгээр шийдвэрүүд нь Дээд Шүүхээр батлагдсан аж.

2014-2017 онуудад Дели хотын засгийн газар, Бохирдлыг Хянах Төв Хороо болон Хүрээлэн буй Орчны Бохирдлыг Сэргийлэх болон Хянах Газар зэрэг байгууллагууд агаарын бохирдлыг бууруулахын тулд ҮНШ-ээс гаргасан шаардлагуудыг хэрэгжүүлж,  тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний тэгш/сондгой дугаарын хязгаарлалт хийх олон арга хэмжээ авчээ.

2017 онд Төвөөс муж улсуудын засгийн газрууд болон нийслэл хотын тойрогт Олон Талт Хариу Үйлдлийн Төлөвлөгөө (ОТХҮТ) - г хэрэгжүүлэх зураглал болон үйл ажиллагааны хамт батлан өгснөөр хамгийн том түлхэц болжээ. Төлөвлөгөөнд жишээлбэл: хэрэв агаарын чанар 48 ба түүнээс дээш цагийн хугацаанд муу байвал ачааны автомашины орох хөдөлгөөнийг хориглох, бүх төрлийн барилга угсралтын ажлыг зогсоохоор заасан аж. ОТХҮТ – д оролцогч бүрийн үүрэг, хариуцлагыг маш тодорхой зааж өгсөн байна.

Дели хот дах 2 ДЦС-ыг зогсоох, хотыг дайран гарах шаардлагагүй тээврийн хэрэгслүүдэд зориулж баруун зүүн чиглэлийн хурдны замуудыг барьж дуусгах, газрын тосны коксыг үйлдвэрлэлд ашиглахыг хориглох, шинэ BS VI стандартын түлшийг нэвтрүүлэх зэрэг олон арга хэмжээ авч хэрэгжүүлсэн нь сайн үр дүн өгсөн гэж мэргэжилтнүүд нь үзэж байна.

Хэдий тийм боловч мэргэжилтнүүд орон нутгийн хэмжээнд хэрэгжүүлсэн 2 зүйл илүү онцгой үр дүн өгсөн гэдэгт бат итгэлтэй байгаа аж.

“Ил задгай гал түлэх нь хотыг маш их бохирдуулдаг байсан. Өмнө нь намар болмогц л навчийг овоолон шатаадаг байсан. Гэвч хатуу чанга торгууль ногдуулдаг болсноор одоо энэ үзэгдэл бараг л арилсан. Дараагийн зүйл нь барилгын ажлын зохицуулалт юм. Хэдий гал түлэхийг хориглосон шиг амжилттай биш ч байнгын хяналтаар шахалтаар зогсоох шийдвэр гарсан л бол дийлэнх дагаж мөрдөж байна” гэж ДБХХ-ийн ахлах мэргэжилтэн хэлсэн байна.