Монгол орны мал аж ахуй аль эрт уналтад орсон. Хоосон тоо яваад байгаа болохоос бус чанар огт байдаггүй. Дээр нь хөдөөгийн сумууд эзгүйрч, малчдын тоо цөөрч байна. Бүгд хот руу тэмүүлж, зам дагасан мал л үлдсэн гэхэд хилсдэхгүй. Хуучин шиг отор нүүдэл хийж, малынхаа ашиг шимийг авдаг үе алга болжээ.

Угтаа бол МАА-д тэжээл, арчилгаа маллагаа, эмчилгээ гэсэн гурван гол бодлого байх ёстой. 1990 он хүртэл ялангуяа хот орчмын мал аж ахуй тун эрчимтэй хөгжиж байсан. Сүү, махны, хосолсон гээд үржил селекцийн нарийн бодлоготой, шинэ үүлдэр гаргаж авдаг байв. Харин одоо мал зөнгөөрөө л өсөж байгаа нь нууц биш. Нэмээд цахимаар газар өгч байна гээд бид малынхаа бэлчээрийг устгасан шүү дээ.

Дээр нь малчдын дунд "трэнд" болсон нэг асуудал бол мянгат малчин болохын тулд малын тоогоо зохиомлоор өсгөдөг явдал. Нийт малчдын 80 хувь аль нэг банканд зээлтэй. Мах, сүүний үнэ маш доогуур учраас хүүхдүүдийнхээ сургалтын төлбөр, тэднийгээ байр, орон сууцаар хангахын тулд бэлэн мөнгөний зайлшгүй хэрэгцээтэй тулгардаг. Тиймээс малаа барьцаалж зээл авахаас өөр аргагүйд хүрдэг. Ахиухан зээл банкнаас авахын тулд малынхаа тоог өсгөж тоолуулдаг нь хаа ч ил байдаг. 

Түүнчлэн гол үр ашгаа өгдөг бод малын тоо хамаагүй бага, бэлчээрийг их тахалдаг бог мал их болсон гэнэ. Уламжлалт МАА дотор бидний үүх түүх, соёл, урлаг, нүүдэлчдийн том ахуй оршдог. Тиймдээ ч бид энэ соёлоо хөгжүүлж авч явах эрхэм үүрэгтэй билээ. Гэхдээ одоогийн нөхцөл байдлыг харвал бид энэхүү үүргээ биелүүлж чадаж байна уу гэвэл үгүй. XII-XIX зууны манай нүүдэлчдийн соёл үнэхээр агуу байсан. Дээр үед малчин мах, сүү, арьс шир, нэхий, цагаа идээгээ зарж ахуйн хэрэглээгээ хангаад, илүү гарсныгаа “хатуу эд” болгоно гээд соёл, урлагаа хөгжүүлээд л ирсэн. 

Гэтэл...Бид ёстой малынхаа буяныг барж байна уу гэлтэй л амьдарч байна. Мал нядалгааны газруудын Хятад эздүүдийн асуудал нэг хэсэг газар авсны дараа малыг амьдаар нь хил давуулж байгаа бичлэгүүд ил гарч эхэлсэн. 70 сая малтай хэрнээ махных нь үнэ тэнгэрт хадаж байхад төр засгаас үүн дээр дорвитой анхаарч, зохицуулалт хийж чадахгүй, хэрэлдсээр л сууна. 

Харин өнөөдөр бидний хамгийн их хүнсэндээ хэрэглэдэг махыг төхөөрөх газар, мах боловсруулах үйлдвэрүүдийн зөрчил хүмүүсийн анхаарлыг татаж байна. Бид малынхаа махыг хамгийн эрүүл гэдэгт итгэж, хүнсэндээ түлхүү хэрэглэдэг цаг үе дууссан бололтой. Тэгэхээр Монгол хүн юунд итгэх ёстой вэ?

Хүнсний эрүүл ахуй, аюулгүй байдал гэдэг зүйл энэ улсад огт алга. Хятадуудыг хараах нь битгий хэл Монгол хүн Монголоо хороож, хордуулж байна шүү дээ. 

НМХГ холбогдох бусад төрийн байгууллагуудтай хамтарч уламжлалт болон үйлдвэрийн аргаар мал төхөөрөх аж ахуй нэгжүүдэд явуулсан хяналт шалгалтад Сонгино хайрхан дүүргийн 32 дугаар хороо, Эмээлт орчимд үйл ажиллагаа явуулж буй мал төхөөрөх, мах боловсруулах 25 аж ахуй нэгж хамрагджээ.

Үүнд: "Эм Ди Си Пи", "Парасатжол", "Гичгэний хүү", "Тэлмүүн ану", "Натурал Грийн фүүдс", "Шилүүст сүмбэр", "Саян-уул", "Саяан хан групп", "Дунфан интернэйшнл", "Үүлэнгөү", Монгол эко мах", "Агро нэгтгэл трейд", Мик эмээлт", "Бөжт", "Язгууртан эко мах", Тэнүүн хүсэл", "Рифен", "Эрүүл монгол мах эко, Шижир зул", "Нүүдэлчин мах маркет", Ундрах хайрхан", “Алтай чандмань” “Гомбо хайрхан”, "Мөнх төгрөг" ХХК-иуд, иргэн О.Жавзанпагма, Ц.Энхтуяа Б.Түшиг, Ч.Алтансоёмбо, Б.Гэрэлбат, Э.Одгэрэл, Д.Лхамсүрэн нарын мал төхөөрөх, мах боловсруулах үйлдвэрүүд байсан ба эдгээрээс дараах нийтлэг зөрчлүүд илэрсэн байна.
• Үйлдвэрт нийлүүлж байгаа мал дагалдах мал эмнэлэг, ариун цэвэр, гарал үүслийн гэрчилгээтэй боловч худалдан борлуулах гэрээгүй,
• Мал, амьтныг амьд малын гарал үүслийн гэрчилгээтэй нь тулган шалгаж, малын эрүүл мэндийн үзлэг хийсэн бүртгэл журнал хөтөлж хэвшээгүй, "Мал хулгайлах гэмт хэрэгтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх тухай" хуулийг мөрдөж хэрэгжүүлж ажилладаггүй,
• Үзлэгээр ямар нэгэн өвчний шинж тэмдэг, сэжиг илэрсэн халдварт өвчний голомтын бүсээс хорио цээрийн дэглэм зөрчиж тээвэрлэсэн тээвэрлэлтийн явцад бэртсэн дарагдсан үхсэн тохиолдолд холбогдох журам зааврын дагуу арга хэмжээ авч хэрэгжүүлдэггүй.
• Ус ашиглалтын үнэлгээ, шинжилгээ хийлгэж, баталгаажуулаагүй.
• Мал төхөөрөх цехийн стандарт, технологийн тоног төхөөрөмж, үйлвэрийн мал хүлээн авах хашаа байр нь МЭАЦ-ийн эрүүл ахуйн шаардлага хангахгүй.
• Хөргөлт, гүн хөлдөөгчийн ашиглалтын хэм, махны өрөлт хураалт, хадгалалт нь стандартын шаардлагад нийцээгүй гэх мэт.

Иймд дээрх аж ахуй нэгж байгууллага, иргэдийн үйл ажиллагаанд зөрчлийн хэрэг нээж, прокурорын хяналт дор шалгалтын ажил үргэлжилж байгаа аж.

Тэгэхээр бид чинь ерөөсөө л идэж буй махаараа хордож, төр засгийн бодлогоороо малынхаа буяныг барж байгаа улс аж... Юутай харамсалтай.

Э.Анударь 

Эх сурвалж дурдахгүйгээр зөвшөөрөлгүй хуулбарлан нийтлэхийг хориглоно.