“Монголоос л хурдан зайлмаар байна”… Ийм нэг шидтэй үгийг та хэн нэгний амнаас ядахнаа ганц удаа сонсож байсан байх учиртай. Бараг хэн хүнгүй л хэлдэг болж дээ. Эхэндээ дөрөв, таван албан газраас халагдаж аргаа бараад, хийдэг ажил, олдог орлогогүй болж гүзээгээ илэн тэнгэр ширтсэн хэсэг 30–40 насныхан ийм үг хэлж, болж бүтэхгүй байгаа шалтгаанаа Монгол руу чихдэг байв. Харин сүүлдээ бид бүхний мэдэхээр 10 жилээ төгсөж буй өсвөр, залуу үеийн төлөөлөл бүрийн амнаас барагтай унадаг болж гэвэл үнэнээс хол очихгүй. Тэд Монголоос л холдмоор байгаа гэнэ. Яагаад, яах гэж? гэсэн асуултыг хэн нэгэн тавиад аль.

Асуултыг тавилаа. Хариулт нь тодорхой юу? “Монголд болж байгаа зүйл алга”, “Монголд аз жаргалтай, хүссэнээрээ амьдарч болохгүй байна”, арай нарийсгавал “Монголчуудын сэтгэлгээ хоцрогдсон”, “Хэзээ ч хөгжих нь мэдэгдэхгүй ийм газар байж залуу насаа үрмээргүй байна”. Эдгээрээс нэг их хол очилгүй зогсоно, хүүхдүүдийн хэлэх шалтгаан. Ерөнхий утгаараа Монголд байх нэг л явцгүй санагдаад байдаг болж ээ гэмээр.

10 жил төгсөж байгаа залуусын дийлэнх хувь GAP YEAR авч гэртээ суудаг болсныг бас хөндүүштэй. Нэг жил өнжиж, энэ хугацаандаа гадны оронд суралцах, тэтгэлэг горилох шалгалт энэ тэр ажилдаа бэлдэх учиртай юм. Өөрөөр хэлбэл мөн л Монголоос хурдхан гарахыг хүсээд байна аа л гэсэн үг. Болно, болно. Яагаад болохгүй гэж.

Нэг талдаа бид асар их үндсэрхэг үзэл дунд өсөж торнижээ. Гэхдээ энэ нь зөв биш, харин ч таг буруу үндсэрхэг үзэл. Чингис хаан ярьж цусаа буцалгадаг, ёстой нөгөө цээжээ дэлддэг, Монгол цус гэж балайрдаг, дэлхий сүйрсэн ч гурван саяулаа торойгоод хоцрох юм шиг “тэнэгтдэг” үндсэрхэг үзэл. Засгийн газрын ордны гадаах загварыг хүртэл монгол гэр мэрний хэлбэртэй болгоод, Чингис хаанаа бариад суулгачихсан байх. Парламентийн засаглалтай орны засгийн газрын ордон болохоос ямар музей, дурсгалын газар юм уу гэлтэй бодол ч хааяа төрнө. Нэг л биш мессеж, энэ бүхэн. Сүүлдээ Монгол гэхээр омогшдог биш, гутдаг болоод байгаа юм биш үү, залуу үе чинь.

Ингээд залуу үеийн дүр зургийг бүхлээр нь харвал, Монголдоо л их элэггүй болж. Тэд өөрсдөө төрж өссөн эх орноосоо сэтгэлээрээ ингэж алсраад байна уу, өөр ямар нэг нийгмийн хүчин зүйл нөлөөлөөд байна уу, онож хэлэхэд хараахан эрт. Магадгүй дээр дурьдсан хоосон хийрхэл бүхий үндсэрхэг үзлээс залхдаг ч байх. Гэхдээ асуудал тодорхой байна. Энэ маягаараа удвал хамаг залуус маань “Гэрээ мартсан Гэсэр” болох нь.

Би ч бас бодлоо, ер нь Монголд амьдрахад яг юу хэцүү байгаад байна вэ? Асуултыг тавилаа. Яг юу? Тэгээд хэдэн зүйл яах ч аргагүй жагсаж байна.

1. Эдийн засаг. Улс ядуу, бүр хасах руугаа заачихсан өртэй. Манайхыг саарал жагсаалтад оруулах эсэхийг удахгүй хэлэлцэнэ.
2. Хятадаас хараат байдал. Албан мөн эсэхийг мэдэхгүй, аливаа улс орны эдийн засаг нэг орноос 30 хувиас илүү хэмжээгээр хамааралтай болчихвол үндэсний аюулгүй байдлын асуудал яригддаг гэнэ. Манайх 90 хувь Хятадаас уяатай.
3. Хүнсний баталгаат байдал. Эрүүл хүнс идэж чадаж байгаа эсэх нь эргэлзээтэй.
4. За тэгээд, Улаанбаатарчуудын хувьд “гамшгийн” утаа, агаарын бохирдол.
5. Мэдээж улстөрийн хэрүүл. Хэт их хов жив, хар бараан сенсаци хөөцөлдсөн сошиал медиа.

Энэ тавын алийг нь ч аль гэхэд хэцүү аж, мэдлэг боловсролтой, арай өөр өндөрлөгөөс харах чадвартай хүмүүс засаж, эсвэл нэлээд хэдийг үргэлжлүүлэн бичих байх. Ямартай ч, асуудал бидний өмнө асуудал бий юу гэвэл бий. Гэхдээ “ийм байгаа эх орныхоо төлөө бид л юм хийхгүй бол хэн хийх билээ?” гэсэн сэтгэлгээ дутаад байгаа гэдгийг дотор нь байгаа нэг эд эсийнхээ хувьд мэдэрдэг юм.

Ер нь өсвөр, залуу үеийнхэнд юун улс орон байтугай, төрсөн ээж аавынх нь аж амьдрал ч нэг их хамаагүй шүү. Ийм л асар их амиа бодсон, тэгсэн хэрнээ хөнгөн, дороо суурьгүй болцгоож байна. Арай л шуудхан дүгнэчихэв үү? За яахав.

Эцсийн эцэст “Эх орон гэж юу вэ” гэсэн асуулттай хоцорно. Энэ яг юу юм, яагаад эндээс уяатай юм. Амьдрал үзэж, амьдралд нухлуулсан, ихийг уншиж нэлээдийг сэхээрсэн хүмүүс яагаад дандаа эх орон руугаа эгдэг юм. Яв явсаар эх орондоо яагаад ясаа тавьцгаадаг юм. Энийг өсвөр, залуу үеийнхэнд ойлгомжтой тайлбарлаад өгөх хүн агаар ус шиг хэрэгтэй байна. Битгий гадаадын их дээд сургуулийг гоёчилж магтан сурталчлаад бай л даа. Хэн гэдгээ, хаанаас гаралтайгаа, хувь хүнийхээ хувьд ямар асуудалтайгаа ч ялгаж ухаарахгүй нисэж байна, дараачийн үе чинь.

Мөнгөний сэдлээрээ хамаг хүүхдүүдийн тархийг угааж, гадагшаа чиглүүлдэг үйлдлээ зогсоо л доо. Хүн ширэнгэн ойд ч байсан амьдарна, хүн бүрт дээд боловсрол хэрэггүй. Үнэт зүйлтэй, зорилго тэмүүлэлтэй, хүсэл мөрөөдөлтэй амьдрал л харин хүн бүрт амин чухал… Харин залуу үеийн хүсэл тэмүүлэл хаана явна? Би бас шулуухан дүгнээд нэг зүйл биччих үү? Тэдэнд хүсэл тэмүүлэл ч алга. Асдаг, шатдаг, тэмүүлдэг, өөрөө шийддэг зүйл алга. Зүгээр л үхмэл, ээж аавынхаа сонго гэсэн мэргэжлийг сонгочхоод хүүхэд насныхаа хөөсөн мөрөөдөл дунд сэрүүн зүүдэлж амьдарч байна.

“Гадаадад сурна аа” гэж үеийн хүүхэд хэлэх бүрт дотор давчиддаг болж байна. Яг яагаад хүсээд буйгаа ч гүнзгий бодолхийлээд, гаргаад ирчихсэн зүйлгүй. Зүгээр л тэдэнд гадаадад сурмаар, гадагшаа гармаар, Монголоос явмаар “санагддаг”. Санагдсаар байгаад л таарч байгаа юм даа…

НЭМЭЛТ: Анх нийтлэгдсэнээс 24 цагийн дараа.

Нийтлэгдээд 24 цаг болоход 11 мянган хүн уншжээ. Яалт ч үгүй хөндүүр сэдэв гэдэг нь ийнхүү батлагдаж байна. Харин бичвэрийн ерөнхий утга санаа зарим талаар туйлширсан, хэт нэг талыг барьсан харагдаж байгааг зарим уншигчид сэтгэгдэл хэсэгт бичсэн тул тодорхой тайлбарыг нэмэлт болгон бичихээр шийдэв.

Би бээр гадаадын оронд суралцаж, боловсрохын эсрэг огтхон ч зогсоогүй юм шүү. Чухам яагаад эх орноо орхин зугтахыг хүсээд байгаа шалтгаанаа ч дорвитой тодорхойлж чадахгүй байгаа залуус гадаадад очиж тодорхой цаг хугацааг өнгөрөөсөн хойноо нэгийг бодож, хоёрыг тунгааж, харин ч эх орныхоо үнэ цэнийг ухаардаг шиг санагддаг. Угаас харийн оронд харь хөндлөнгийн л хүн шүү дээ бид.

Нөгөөтэйгүүр дэлхийн энтэй боловсрол эзэмшсэн боловсон хүчнүүд бидэнд агаар ус шиг хэрэгтэй, гадны өндөр хөгжилтэй орнуудыг арга барил, туршлагыг судалж ирээд нутагшуулах залуус нэн шаардлагатай байгаа нь үнэн билээ. Системийг системээс гараад гаднаас нь харсан хүн л засаж залруулах гарцыг нь олж хардаг.