Samsung үйлдвэрлэлээ эрт шилжүүлж эхэлсэн бөгөөд БНХАУ-д жилд 60 сая утас угсрах хүчин чадалтай нэг л үйлдвэр үлдээсэн байжээ. Ийнхүү солонгосчууд сүүлийн угсралтын шугамаа гаргахаар шийдвэрлэсэн ба хаашаа нүүх нь одоогоор тодорхой бус байна. Магадгүй тэд энэ оны 3-р сард Хятадаас Тайланд уруу нүүсэн Sony-ийн жишээг дагах боломжтой. Үүнтэй ижил алхамыг өмнө нь Google хийж  Вьетнам уруу шилжин Pixel-ээ Nokia-ийн хамгийн орчин үеийн шугам дээр үйлдвэрлэх болсон.

Apple болон Iphone-ийг оруулаад Apple-ийн бүх электрон төхөөрөмжийг үйлдвэрлэгч Foxconn нар ч Хятадаас гарах талаар бодож эхэлсэн байна. Эдгээр хамтрагчид угсрах шугамынхаа 30%-ийг өөр улс уруу буюу тэргүүн ээлжинд Энэтхэг уруу шилжүүлэхээр төлөвлөж байгаа бөгөөд Мексик, Вьетнам, Индонези болон Малайзыг ч бас сонирхож байна.

Дээрх ухаалаг утасны анхдагчуудаас гадна эд анги үйлдвэрлэгчид ч бас Хятадаас гарах төлөвтэй байна. Үйлдвэрлэгчид бөөнөөрөө гарч буй энэ үзэгдэлд дараах 3 шалтгаан байгаа аж.

Нэгдүгээрт: Америк-Хятадын худалдааны дайнаас үүдэлтэй татварын өсөлт. Худалдааны дайн эхэлсэн цагаас 2 улс бие биенийхээ импортод ногдуулах татвараа ээлжлэн огцом өсгөсөөр ирсэн. Энэ нь худалдааны хэлхээний дундын оролцогчид болон эцсийн хэрэглэгчдийн эрх ашгийг огт хайхраагүй, тэдэнд хүндээр туссаар байгаа. Саяхан л гэхэд ерөнхийлөгч Трамп Хятадаас импортлох электрон бараа, гар утас, ахуйн метал бараа эдлэлд нэмж 15%-ийн татвар оноосон ба 12-р сараас хэрэгжиж эхлэх юм. Энэхүү татварын нэмэгдэл хэрэглэгчдийн худалдан авах чадварыг бууруулж байгаа нь үйлдвэрлэгчдийг Хятадаас зугтах нөхцлийг бий болгож байна.

Тухайлбал хамгийн энгийн жишээ бол Iphone утас. Iphone-ийг Хятадад угсардаг тул хятадын бараа гэж тооцогдоно. Түүнд ногдох татвар 15%-иар өсөхөд Apple нэг бол борлуулах үнээ 15%-иар өсгөх, үгүй бол тэр хэмжээгээр алдагдал хүлээнэ. Худалдааны дайнд дэлхийн супер 2 их гүрэн бие биендээ буулт хийх төлөвгүй байгаа тул аль ч хувилбараар Apple-ийн борлуулалт унаж алдагдал хүлээх бөгөөд хохирлыг 2 гүрний аль нь ч нөхөж өгөхгүй. Энэ байдал зөвхөн Apple ч биш бүтээгдэхүүнээ Хятадад үйлдвэрлээд АНУ-д борлуулдаг бүх компанид хамаатай. АНУ нь эдгээр томоохон компаниудын үндсэн зах зээл тул худалдааны дайны галаас хол, эрх баригчдынх нь тодорхойгүй эрсдэлтэй шийдвэрээс ангид хамааралгүй байхын тулд тэд үйлдвэрлэлээ Хятадаас өөр улс уруу нүүлгэх зайлшгүй шаардлага гарч байна.

Хоёрдугаарт: БНХАУ нь хямд өртөгтэй үйлдвэрлэгч байхаа болиод удаж байна. 2008 онд Хятадын төр засаг ажилчдын эрх ашгийг хамгаалсан хууль баталсан цагаас хойш цалингийн хэмжээ байнга өссөөр 2017 онд Мексик, Бразил, ОХУ-ын төвшинг давж ЕХ-ны зах хязгаарын улс орнуудтай дүйх хэмжээнд хүрсэн. 2019 оны байдлаар Хятадын дундаж цалинг рублиэр илэрхийлбэл 60 000 болжээ. Ийм нөхцөлд алдартай брэнд үйлдвэрлэгчид цалин хөлс багатай бусад орнуудыг аль хэдийнэ сонирхоод эхэлсэн аж. Жишээлбэл үйлдвэрлэлийн салбарт 1 цагийн хөлс Энэтхэгт 0.7 ам доллар байгаа бол Хятад бараг 4 ам доллар байна.

Хямд хөлсөөр хэн ч ажиллахыг хүсэхгүй нь тодорхой. Гэвч үүнээс илүүгээр Хятадууд өөрсдийн үйлдвэрлэгчдийг дэмжин хөгжүүлж гадны өрсөлдөгчдөөс дутахгүй, ухаалаг утас зэрэг зарим барааны хувьд бүр илүү чанар, үзүүлэлттэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх болсон.

Дундаж цалин өссөнөөр Хятад нь гадны компаниудын хувьд үйлдвэрлэлээ явуулах таатай газар байхаа улам бүр больсоор байна. Мөн үүнтэй зэрэгцэн чанараар Хятадтай өрсөлдөхүйц боловч илүү өртөг багатай Вьетнам, Энэтхэг зэрэг үйлдвэрлэлийн шинэ зах зээлүүд бий болж байна.

Тэгвэл томоохон үйлдвэрлэгчид яагаад 3-5 жилийн өмнөөс Хятадаас гарч эхэлсэнгүй вэ? Энэ асуултын хариулт бол БНХАУ-ын маш уян хатан, сайтар зохион байгуулагдсан дэд бүтэц юм. “Үйлдвэрлэлийн сайтар бүсчилсэн зохион байгуулалт нь цаг хугацааг маш их хэмнэж хамгийн оновчтой бэлтгэн нийлүүлэгчийг сонгох боломжийг олгодог. Бүр тухайн нэг бүтээгдэхүүнээр дагнан төрөлжсөн бүхэл бүтэн хот хүртэл байна” гэж Forbes-т бичжээ.

Мөн түүнчлэн үйлдвэрлэлээ нүүлгэх нь шаардлагатай логистикийг шинээр зохион байгуулахаас эхлээд нарийн төвөгтэй, зардал ихтэй үйл ажиллагаа юм. Гэвч томоохон компаниуд АНУ-ын татварын дарамт, мөн Азийн дотоодын өрсөлдөгч брэндүүдийн тэлэлтээс шалтгаалан нүүхээс өөр аргагүй болж байна.                         

Гуравдугаарт: Аварга үйлдвэрлэгчдэд үйлдвэрлэлээ явуулж буй газартаа борлуулалт хийх нь илүү ашигтай. Тиймээс компаниуд худалдан авагчид нь байгаа тэр газарт үйлдвэрлэлээ явуулахыг хүсдэг. Гэвч хятадууд өөрсдийн брэндүүдийг илүүд үзэх болжээ.

Samsung л гэхэд хятадад борлуулалт нь муудсан тул үйлдвэрлэлээ хаасан гэж тооцогдож байгаа. Учир нь нутгийн иргэд Huawei, Xiaomi, OPPO-Vivo эсвэл Iphone-ийг сонгох болсон байна. Өөрөөр хэлбэл хятадууд Apple зэрэг дээд зэрэглэл биш л бол өөрсдийн брэндүүдийг сонгох болжээ.

Мөн Хятадын дотоодын үйлдвэрлэгчид маш амжилттай өрсөлдөн хурдтай тэлж байгаа нь тус зах зээлээс гадны брэндүүдийг эрчимтэй шахаж эхэлсэн байна.

Эцэст дүгнэж үзвэл алдартай компаниуд Хятадаас гарч байна. Хятад нь өртөг өндөртэй, ширүүн өрсөлдөөнтэй зах зээл болсон бөгөөд ерөнхийлөгч Трамп тэр болгонд нь татвар оноосоор сууж байна. Магадгүй удахгүй “Made in China” хэллэгийн оронд “Made in India” гэдэг өгүүлбэр түгэн дэлгэрэх бололтой.