1880 онд хоёр эрдэмтэн дэлхийн тойрог замыг ашиглан гэрлийн хурдны талаар туршилт хийжээ. Дэлхий нар луу ойртох үед нь гэрлийн хурдыг хэмжиж, нарнаас холдох үед дахиад хэмжсэн байна. Хүлээж байсан үр дүн нь бол гэрлийн хурд өөр өөр байх ёстой байсан ч аль ч хоёр нөхцөлд гэрлийн хурд яг адилхан байв. Жирийн үед уул нь өөр байх ёстой. Жишээ нь та 60 км/ц хурдтай явж байгаа машинаас 90 км/ц хурдтай өөр машин харлаа гэхэд, танд тэрхүү машин 30км/ц хурдтай хөдөлж байгаа юм шиг харагдана. Харин дээрх туршилтаар гэрлийн хурд тийм байсангүй. Энэ байдал мэдэгдэхгүй явсаар эцэст нь үүний учрыг анх гаргаж ирсэн хүн бол бид бүгдийн сайн мэдэх, одоо цагийн физикийн эцэг гэгддэг Альберт Эйнштейн юм.

Тэрбээр энэхүү нээлтээ бичиж нийтлэхээсээ өмнө Патентын оффист ажилладаг нэгэн байв. Гэхдээ цаг хугацаагаар яг яаж аялах юм бэ? Цаг хугацаагаар хамгийн сайн аялсан хүн бол сансрын нисгэгч Сергей Крикалёв. Тэ бээр сансарт хамгийн удаан байсан хүн. (803 хоног) Сансарт байх хугацаандаа тэр өөрийнхөө 0.02 секундийн дараах ирээдүй руу аялчихсан. Энэ нь хэдий бид нарын төсөөлж байсан шиг хоосон орон зай руу сорогдон ороод, 10 20 жилийн дараах өөрийгөө харах биш ч шинжлэх ухааны хувьд том амжилт болж байгаа. Энэ жижиг хугацаа нь Эйнштейны харьцангуй онол зөв байна гэдгийг дахин баталж өгч байгаа юм.  Сергейн цаг хугацаагаар аяласан үзэгдлийг шинжлэх ухаанд “цаг хугацааны муруйлт” гэж нэрлэдэг ба энэ үзэгдэл алс холын ирээдүй сансар хоорондын аялалд маш чухал нөлөө үзүүлнэ (хэрэв боломжтой бол). 

Харьцангуй онол нь ерөнхийдөө цаг хугацааг хурднаас хамааруулж үздэг. (Ажиглагч хурдан явах тусам, түүнд үйлчлэх цаг удаан явна.) Харин яагаад ийм зүйл болоод байгааг ойлгохын тулд дараах үйл явцыг төсөөлөөд үзээрэй. Жигд хурдтай явж буй галт тэргэн дотор нэгэн хүн зогсож байна.

Тэр хүн хөдөлгөөнгүй зогсож байхдаа нэгэн бөмбөгийг галт тэрэгний шал руу ойлгоно. Харин галт тэрэгний гадна хоёр дох хүн зогсож байхдаа эхний хүнийг бөмбөг ойлгож байгааг харна. Тэр хүн бөмбөг хөдлөхөд ямар дүрс харах вэ? Бөмбөг ойгоод дээш хөөрөх хугацаанд 2 дох хүн бөмбөг гурвалжин дүрс үүсгэн хөдөлж байгааг харах болно. Учир нь бөмбөг хөдөлж буй галт тэргэнд байгаа тул бөмбөгний хөдөлгөөнд галт тэрэгний хурд мөн үйлчилж байгаа. Энэ 2 дох хүн ижил хугацаанд бөмбөгний туулах зам болон эхний хүний харсан бөмбөгний туулах зам хоёр өөр байна гэсэн үг. Ижил хугацаанд өөр зам туулсан юм бол хурд нь өөр байсан гэсэн үг. Хэрэв тэрхүү ойж буй бөмбөг гэрэл байсан бол яах вэ?

Дээрхтэй ижилхэн үр дагавар гарах боловч, энэ удаа хурд өөр байж болохгүй. Яагаад гэвэл гэрлийн хурд ямар ч нөхцөлд ижил байна. Ижил хурдтай өөр өөр хэмжээний зам харсан тул хугацаа нь өөр байж таарна. Энэ нь миний дээр яриад байсан цаг хугацааны муруйлт юм. Аливаа бие гэрлийн хурд руу дөхөх болгонд тухайн биед үйлчлэх цаг удаан байна гэсэн үг.

Энэ санааг туршиж үзэхээр 1970 онд хэсэг эрдэмтэд атомын нарийвчлалтай цаг дэлхий гадарга дээр зэрэг эхлүүлээд нэгийг нь дуунаас хурдан явдаг онгоцонд, нөгөөг нь гадарга дээр үлдээжээ. Хэсэг хугацааны дараа онгоц эргэж ирээд цагаа зэрэг зогсоогоод хартал хоёр өөр цаг заажээ. Энэ нь цаг зөвхөн бид нарт биш, оор бусад зүйлд яг адилхан үйлчилдэг болохыг харуулав. Өнөө үед цагны нарийн нарийвчлал шаарддаг хэрэгсэл болох GPS хиймэл дагуулууд уг нээлт байгаагүй бол зөв заах ёстой цэгээсээ дор хаяж 2-3 км байнга зөрөх байсан. Яагаад гэвэл тэр хиймэл дагуулууд дэлхийг өндөр хурдтай тойрч эргэж байгаа. Тийм нөхцөлд цаг хугацааны мөн муруйлт үйлчилнэ гэсэн үг. Масстай бие хэзээ ч гэрлийн хурдаар хөдлөхгүй ч, түүнд дөхөж болно. 99.999% хувийн гэрлийн хурдаар явахад тухайн онгоцон дотор сууж байгаа хүнд 10 жил шиг санагдсан хугацаа дэлхий дээр 9000 жил байх болно гэсэн маш сонирхолтой тооцоо байна. Хэдий бидэнд одоогоор энэ нь уран зөгнөлт мэт санагдаж байгаа ч хүн төрөлхтөн бууж өгөхгүйгээр хичээвэл хурдан аялах арга олж магадгүй л юм.

Эх сурвалж: Ted ed, Wikipedia