Хүн төрөлхтөн хүйсийн ялгаатай байдал нь тархи болон тархины чадамжид ямар ялгаа гаргадгийг олж мэдэх гэж 19-р зуунаас хойш судалсаар байгаа билээ. Эрдэмтэн Самуэл Жорж Мортон анх хүний гавал болон тархийг хэмжиж үзсэнээс хойш энэ бүхэн эхэлсэн юм.

Дараагаар нь Густав Ле Бон эрэгтэйчүүдийн тархи хэмжээний хувьд эмэгтэй хүнийхээс илүү том байдаг гэдгийг тогтоосны бөгөөд энэ нь Александр Байнс болон Жорж Романез хоёрын хооронд хэмжээнээс хамаарч тархи өөр чадамжтай байдаг, ийм учраас эрчүүд илүү ухаантай байдаг гэх маргаантай онолыг гаргахад нөлөөлсөн юм. Харин үүний хариуд Жон Стьюарт Милл: Том хэмжээтэй гээд илүү ухаантай байдаг бол халим эсвэл заан биднээс хавьгүй ухаалаг байх ёстой гэж хариу барьсан билээ.

Үүний дараагаар тархины хэлбэр хэмжээ болон чадавхын асуудал үргэлжилсээр эрдэмтэд чамархайд ойролцоо байрлах тархины хэсэг нь оюун ухааны чадвартай шууд хамааралтай бөгөөд энэ хэсэг нь эрчүүдийнх илүү том байдаг, тиймээс илүү ухаалаг гэх зүйлсийг ч ярьсаар байсан юм.

Хорь болон хорин нэгдүгээр зуунд судлаачид эрэгтэй болон эмэгтэй хүмүүсийн тархины бусад жижиг хэсгүүдийн харьцуулалтаар ялгаатай байдлыг нь олж мэдэхээр судалсаар л байсан юм. Гэхдээ олон мэдрэлийн эмч, мэргэжилтнүүдийн хувьд энэ судалгаанууд нь ашиггүй зүйл гэж үздэг байна.

Тархины анатомийн ялгаа

Эрэгтэй эмэгтэй хүний тархины анатомийн ялгаатай байдлаас хамгийн том бөгөөд гарцаагүй ялгаа нь гипоталамус буюу зан байдал болон нөхөн үржихүй зохицуулах хэсэгт илэрдэг. Гэхдээ судлаачдын гол зорилго нь оюун ухаан сэтгэн бодох чадварын ялгааг олох байсан учир тэд анхаарлаа гол тархинд хандуулсан юм. Гэсэн хэдий ч нөхөн үржихүй болон зан байдлын ялгаатай хэдэн асуудлаас бусдаар тийм ч их өөр тал анзаарагдаагүй бөгөөд ихэнх судалгаанууд тийм ч амжилттай болоогүй юм.

Төрөхийн өмнөх даавар

Хүйсийн ялгаанаас болж тархи өөрчлөгддөг үү? Ямар шалтгаанаас болж өөрчлөгддөг вэ?

Уг асуудлыг тодорхой болгохоор 1959 онд судалгаа хийсэн бөгөөд эмэгтэй төл бүхий жирэмсэн мэрэгч амьтанд тестостероныг их хэмжээгээр тарьсан байна. Үүний дараагаар төрсөн эмэгтэй удам нь насанд хүрсэний дараа эрэгтэй мэрэгчтэй ижил төрлийн зан байдал үзүүлж эхэлжээ. Үүний улмаас судалгааг хийсэн судлаачид ургийн гаралтай өдөөгдсөн жирэмсний тестостерон тархийг байнга удирдаж байдаг гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн юм. Гэсэн ч хожим хийгдсэн судалгаануудаас үндэслэн энэ нь хүний хувьд илүү төвөгтэй учир дэлгэрэнгүй судалгаа хийх хэрэгтэй гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн юм. Мөн ийм туршилт хийх нь хэт эрсдэлтэй учир олон эрдэмтэд энэ судалгааг оролдолгүй орхисон гэдэг.

Одоогийн байдлаар бидний мэдэж буйгаар төрөхийн өмнөх дааврын өөрчлөлт нь ихэвчлэн амьтдын тархины хүйсийн зөрөөтэй байдалд нөлөөлдөг байна. Харин хүний хувьд ген нь уг зөрөөтэй байдлыг үүсгэхэд нөлөөлдөг гэж ойлгож болно.

Маш олон хүн өөр хүйсийн тархины чадамжийн ялгаатай байдал нь төрөлхийн гэж боддог. Гэхдээ энэ нь ташаа ойлголт юм. Хүн төрөлхтөн бага насандаа маш өндөр хурдтай суралцаж, хөгшрөх тусам уг хурд нь удааширдаг.  Мөн түүнчлэн спортын чадвар, хөгжмийн мэдрэмж зэрэг нь бүгд хүмүүсийн өөрсдийн сургалт болон боловсролын ялгаанаас шалтгаалаад өөрчлөгдөж байдаг ажээ. Насанд хүрэгчдийн тархи нь ижил настай оролцогчидтой харьцуулж үзэхэд боловсролын түвшингээрээ ялгардаг байна. Тийм ч учраас эрдэмтэд хүйсийн ялгаатай байдлаар тархины чадамжийг тодорхойлох нь тун бүдүүлэг бөгөөд ташаа ойлголт гэдгийг онцлоод байгаа юм.

Хүйсийн байдал тархины чадамжид нөлөөлж болох ганц боломж нь соёлоос үүдэлтэй гэнэ. Учир нь хүний тархи чадамжийн хувьд адил хэдий ч тухайн хүний өсөн торниж буй гэр бүл, тухайн улсын ёс заншил, эцэг эхийн хүүхдээ өсгөх арга барил, эзэмшүүлсэн боломж зэргийн ялгаатай байдлаас үүдэж бидний суралцах хэв маяг тогтдог. Зөвхөн энэ байдал л хүний тархины чадамжийг ялгаатай байдалд оруулдаг гэнэ.

Эх сурвалж: The Conversation