Оросын нэгэн сэтгүүлчийн бичсэн нийтлэлийг хөрвүүлэн хүргэж байна.
Дүн гэдэг сургуульд сурагчдыг сургах жинхэнэ хөшүүрэг мөн үү гэдгийг би үнэхээр ойлгохгүй байгаа учраас л сурагчдад дүн тавихын бүр эсрэг байдгаа шууд хэлье. Миний болоод нөхдийн минь туршлагаас харахад нэг л гаргалгаа байна. Юу гэвэл миний ажигласнаар дүн тавих нь зөрчилдөөн бий болгож, хүүхдийн сонирхлыг бууруулан хувь хүнийг эвдэхэд хүргэдэг юм байна гэсэн нэг л дүгнэлтэд хүрсэн билээ.
Энгийн жишээнээс эхэлье. Хүүхэд тань аягатай шөлөө дуустал идчих юм бол аав ээж нь “Ёстой сайн хүү” гэж боломжийн үнэлгээ өгнө. Тэгэхээр хүүхдэд ямар санагдах вэ. Болзолт рефлексээр бол ийм үнэлгээний дараа хүүхэд хоолоо илүү сайн иднэ. Магтаалд урамшиж байна аа даа. Ийм байдлаар хэдэн удаа аргалах вэ. Та бод доо. Хэд хэдэн ч удаа байж болно, тийм үү. Үр дүн нь юу вэ. Тэр үнэхээр шөл уухыг хүсэж байна уу?
Уг нь бие организм нь болохоор амттай зүйл, жишээ нь компот уумаар байдаг, гэтэл шөл уулгах гээд байдаг. Яах ёстой гэж. Энэ тэгэхээр мөнхийн зүйл биш. Дүн гэдэг хар тамхи шиг түүнийг өдөр бүрий хэрэглэх юм бол бүх зүйл устаж үгүй болно. Аажим аажмаар уусгана.
Хэтэрхий бүдүүлэг байгаа биз. Ийм механизм маш нарийн явагдана.
Одоо сургуулийн тухай ярья. Таван баллын үнэлгээний тогтолцоотой байна гэж бодъё. Таван үнэлгээний гурав нь сөрөг, үүний нэгийг нь буюу 1 гэдгийг бараг хэрэглэдэггүй. Нааштай үнэлгээ нь онц, сайн буюу 5, эсвэл 4 үлдэж байна. Энэ хөшүүргийн талаар би юу хэлэх гээд байна вэ гэвэл нааштай үр дүн алга.
Сурагч цээж бичгийн хичээлд 20 алдав. Уйгагүй хичээллээд найм алддаг болно. Яахав, дахиад л муу авна. Тэр хичээсээр тодорхой амжилт ахиц гаргасан байхад ялгаа нь юу байна. Харин ганц алддаг байсан хүн түүнийгээ эзасах юм бол сайн байснаа онц авдаг болно.
Бод л доо, бүр цулгуй цаас өгсөн хүүхэд 0 авахгүй мөнөөх л муугаа авна шүү дээ. Энэ шударга гэж үү. Хүүхэд үүнийг хэрхэн хүлээж авах вэ. Үнэлгээний ийм тогтолцоо үнэхээр сурагчдыг хөгжүүлж, дэмжиж, сургаж чадах уу.
Манай сургуулийн хоёрдугаар ангид улсын шалгалт авч байна. Зураг дээр байшин, шувууны үүр байна. Асуулт нь энэ хоёрт нийтлэг болоод, ялгаатай зүйл байна уу. Сурагч “Үүрэнд шувуу амьдардаг, байшинд бол хүн амьдарна. Нийтлэг зүйл нь үүрэнд шувуу, байшинд хүн амьдардаг”. Минийхээр бол бараг л суут хариулт. Одоо яах вэ. Өнөө л муугаа тавих уу. Эсвэл “Маш сайн, гэхдээ дэлхий үүнийг үнэлэхгүй” гэх үү. Ингэж болохгүй ээ. Ер нь яагаад дүн байх ёстой гэж. Хүн юуг мэдэж байгаа, юуг мэдэхгүй байгааг бид яаж ойлгож үнэлэх юм бэ.
Дүн, үнэлгээ гэдэг нь хүн өөрөө өөрийнхөө хүсэл сонирхлоор биш, зөвхөн сурах бичиг багшийн үзэмжээр суралцахад түлхэж байна. Дүн нь эргэн тойронтой харилцах итгэл үнэмшил, сонголт хийх чадварыг үгүй хийж байна.
Надад ийм нэг явдал тохиолдсон юм. Нэг сургууль 9, 10, 11 дүгээр ангийн “Уншлагын өдөр”-төө намайг урилаа. Бид хүүхдүүдтэй Андерсений нэг их танил биш үлгэрийг олоод, нээлттэй ярилцлага зохиож хэсэг хэсгээрээ үлгэрээ уншаад танхим дотуур чөлөөтэй явж бусадтайгаа санал бодлоо солилцож, бие биедээ асуулт тавьж маргалдаж байлаа. Энэ үйл явцад хүн бүр л оролцож байсан юм.
Тэр үеэр тэдний хоёр багш эмэгтэй ирээд “Ямар сайхан юм бэ, бид хэзээ ч зүйл үзсэнгүй. Бид дүн тавьж болох уу” гэж байна. Би мэдээж “Яах гэж” хэмээн асуултыг асуултаар хариулсан. “Зүгээр дээ, ганцхан бид эдний заримыг нь ингэж ярьж байхыг хэзээ ч хараагүй. Гэтэл одоо ямар идэвхтэй байна вэ. Эдэнд чинь сайн юм уу, ядахдаа дунд тавихаар байна” гэж билээ.
Яалтай ч билээ дээ. Өөр нотолгоогоор яах юм. Авьяаслаг идэвхтэй, цоглог тэр хүүхдэд “ядахдаа дунд” гэж байна шүү дээ.
Ер нь үнэнийг хэлэхэд бараг бүх багш нар ердөө л хичээлээ сонирхолтой явуулж чадахгүй байгаа юм гэцгээдэг. Үнэн хэрэгтээ тийм биш. Зүгээр л багш нар өнөөх дүн, үнэлгээнийхээ тогтолцоонд баригдаад, өөрийнхөө чиг баримжааг алдан, бүтээлч чадвараа алдаад байгаа юм.
Хүн суралцана гэдэг маш сонирхолтой үйл явц. Яагаад түүний ертөнцийг үзэх үзлийг, багшид таалагдаж байгаа эсэхээр, ямар нэг тогтсон жишгээр солих хэрэгтэй юм. Энэ аюултай зүйлийг ойлгох гэж хэдэн үеийг бид алдсан юм бол. Эхлээд үнэлгээг гол хөшүүрэг хэмээн шүтэж, дараа нь хүүхдийн бие даах чадварыг хайхад хүрдэг. “Тэр юу ч сонирхохгүй байна” гээд л.....
Нөгөө “Яах гэж” гэсэн асуултаа дахин дахин тавья. Мэдээж хариулбал алдаагаа олж харж түүнийгээ ойлгох, засах замд орно л доо.
Дүн, үнэлгээ гэдэг чадахгүй, хүсэхгүй байгаа ч амьдралдаа сонирхолтой зүйлээ өөртөө, бас бусдад хийх гэсэн багш эцэг эхчүүдийн зангуу гэх юм уу даа.
Дахиад нэг асуулт, “Яах гэж сурч байгаа юм бэ” хариу нь өөрийнхөө төлөө сурч, бусдын төлөө дүн тавиулж байна даа гэх байх. Юутай ч өөрсдөө бодоод үз дээ.
