1. Бидний бие калорыг хэрхэн шатаадаг вэ?

Энэ талаарх судалгааг хийхээр Нью Йорк хотын Хантер коллежийн антропологич Херман Понтзер Танзани улсыг зорьсон байна. Учир нь түүнийхээр Танзанид амьдардаг зэрлэг, анчин омгийнхныг судалж үзэх хэрэгтэй гэж боджээ. Тэрээр өмнө нь Европ болон Америк зэрэг таргалалт өндөртэй орны иргэдээс өдөрт хэр зэрэг калор шатаадгийг нь судалсан байна.

Тэрээр Танзани улсад “Хазда” омогт байрлаж, судалгаа хийж байсан бөгөөд ердийн хөдөлгөөн багатай орчин үеийн нийгмийн хүмүүсийг бодоход уг омгийнхны өдөр тутмын амьдрал тогтмол дасгал хөдөлгөөн дунд өнгөрдөг ажээ. Тэд өглөөнөөс эхлэн ан хийж, модонд авирч, зөгийн бал цуглуулж, жимс түүх зэргээр тогтмол идэвхтэй хөдөлгөөн дунд амьдардаг байна. Тийм ч учраас тэдний калор шатаах хэмжээ нь биднийхээс хавьгүй өндөр байх ёстой гэж Херман үзэж байв.

Сүүлийн 50 жилийн турш бусад эрдэмтэд ч энэ тал дээр санал нэгтэй байгаа. Бидний хэт таргалж байгаа шалтгаан нь бид өмнөх үеийнхнээсээ хөдөлгөөн багатай, идэвхгүй хэлбэрийн амьдралаар амьдарч эхэлснээс тэр гэж үзэж байв. Тиймээс ч Херман энэ бүхнийг батлахаар 2009, 2010 онд хэд хэдэн удаа Танзани улсад аялж, туршилт хийсэн юм.

Тэрээр нэгэн Хазда гэр бүлийн 18-аас 75 насны 13 эрэгтэй, 17 эмэгтэй гишүүдтэй 11 хоногийн турш амьдарч судалгаа хийсэн байна. Тэрээр уг туршилтдаа бидний биеэс энерги зарцуулахдаа ялгаруулдаг нүүрстөрөгчийн давхар эслийг тооцох арга ашигласан байна. Туршилтаас маш гайхмаар үр дүн гарсан нь тэдний өдөрт шатаах калорын хувь хэмжээ нь хөдөлгөөнөөс огт хамааралгүйгээр бидэнтэй тун ижил байсан ажээ.

Хэдийгээр Хемраны туршилт 30 орчим хүн л оролцуулсан, бага хэмжээний туршилт байсан хэдий ч үр дүнгийн хувьд идэвхтэй хөдөлгөөн дунд амьдардаг Хазда омгийнхон, иргэншсэн нийгэмд амьдардаг хөдөлгөөн багатай иргэдтэй ижил хэмжээний калор шатаадаг гэдгийг харуулсан юм.

2. Дасгал хөдөлгөөн эрүүл мэндэд сайн

Хэдийгээр дасгал хөдөлгөөн хийгээд таны галбир засарч, та хүсэж байсан нарийхан сайхан бэлхүүстэй болж чадахгүй байгаа ч гэсэн энэ нь тийм ч ашиггүй биш юм. Учир нь тогтмол дасгал хийж байх нь таны гадаад үзэмжээс илүү дотоод эрүүл мэндэд ашигтай. Дасгал хийх нь чихрийн шижин, цус харвах болон зүрхний шигдээс өвчин тусах зэрэг эрсдэлүүдийг багасгадаг.

Мөн түүнчлэн олон төрлийн дасгал тогтмол хийдэг иргэд алцхеймер болон оюун ухааны хомстолд өртөх эрсдэл ч тун бага байдаг ажээ.

Хэрэв та ямар нэгэн аргаар жингээ хасаж чадсан бол, дасгал хийснээр уг жингээ барих боломжтой юм. Гэхдээ дасгал хөдөлгөөн хийх нь жингээ хасахтай тийм ч холбоотой биш юм. Та бүхний сайн мэдэх “Biggest Loser” гэгдэх жингээ хасах зориулалттай телевизийн шоу байдаг. Уг шоу нь нилээд олон жил явагдаж байгаа бөгөөд эндээс үзэхэд хамгийн сайн жин хасаж буй оролцогчид нь хамгийн их дасгал хийдэг биш, хамгийн бага иддэг оролцогчид байсан юм. Гэхдээ удаан хугацааны турш, олон жил дасгал хөдөлгөөн хийх нь алсдаа жингээ хасдаг нөлөөтэй байж болзошгүй.

Гэхдээ мэргэжилтнүүдийн хэлж байгаагаар дасгал хөдөлгөөн нь жингээ хасахад биш, эрүүл байхад л тусалдаг ажээ.

3. Дасгал хөдөлгөөн жин хасахад огтхон ч нөлөөгүй

Өмнөх бүлэгт дурдсанчлан дасгал хийх нь эрүүл мэндийн хувьд л тун ашигтай. Эрдэмтэд дасгал хөдөлгөөн нь үр дүнтэй тураадаг эсэхийг үзэхийн тулд олон төрлийн хүмүүс дээр туршилт хийж үзжээ. Тэдний дотор нилээд илүүдэл жинтэй, идэвхтэй дасгал хөдөлгөөн хийж турахыг хүссэн ихэр бүсгүйчүүд ч байв. Тэд долоо хоногийн турш гүйж, дугуй унаж, хувийн багштай дасгал хийж өнгөрөөж байлаа. Гэсэн ч эцэст нь хэдэн долоо хоногийн турш хэдхэн кг жин хасаж чадсан юм.

Эдгээрээс хамгийн үр дүнтэй жингээ хасаж чадсан цөөхөн хэдэн хүн л нарийн тооцоолсон хоолны дэглэмийг дасгал хөдөлгөөнтэй хослуулснаар маш сайн үр дүн үзүүлсэн юм.

1958 оны судалгаанаас үзэхэд бидний биеийн турах, таргалах процессыг тун энгийн байдлаар тайлбарлаж болох юм. Калор авах, калор зарцуулах. Жишээ нь ердийн хүний биед агуулагдах өөхний давхарга нь 3500 орчим калор гэж үзье. Тэгвэл өдөрт авах хүнсний калорын хэмжээг багасгах (3000калор) эсвэл дасгал хөдөлгөөн хийж 500 калор шатаадаг гэж үзвэл та турж эхэлнэ. Эсрэгээрээ 4000 калор идэж эхэлбэл таргална. Ийм л ялгаатай.

Орчин үед эрдэмтэд энэ үзлийг хэт энгийн гэж үздэг юм. Тэд хүний биеийн энергийн тогтолцоо нь ийм энгийн биш маш динамик, өөрчлөлтийн дунд байдаг гэж үздэг юм.

4. Дасгал хөдөлгөөн нь өдөрт шатаадаг калорын маш бага хувийг л бүрдүүлдэг

Энэ ойлголтыг тийм ч олон хүн бодоод байдаггүй. Учир нь бидний бие байгалиас энергиэ шатааж байх чадвартай. Бид хамгийн их энергийг дараах гурван зүйлд зарцуулдаг. Эдгээр нь:

• Метаболизм- бодисын солилцоо болон хоол боловсруулах тогтолцоо дээр нь бие эрхтэн амарч байгаа үед
• Хоолыг боловсруулах (зажлах) үеийн энерги зарцуулалт
• Дасгал хөдөлгөөн зэрэг физик ажиллагааны үеийн энерги зарцуулалт

Эдгээрээс үзэхэд дасгал хөдөлгөөн дунджаар 10 орчим хувь буюу нэг өдөрт шатаах калорын маш бага хувийг шатаадаг байна. Метаболизмын хувьд бид үүнийг тийм ч сайн зохицуулаад байж чадахгүй. Энэ нь бидний өдөрт шатаах калорын 60-аас 80 хувийг дангаар бүрдүүлдэг. Ихэнх хувийг дангаар эзэлдэг учир дасгал хөдөлгөөний үед калори шатаах нь 10- 20 хувь л байдаг ажээ. Ингэхдээ ихэнх тохиолдолд тогтмол бэлтгэл сургуулилттай байдаг мэргэжлийн тамирчид л 20 орчим хувийг шатаадаг гэнэ.

5. Энерги зарцуулах лимит байх боломжтой

Өөр нэгэн онол байдаг нь бид өдөр тутамдаа энерги зарцуулахдаа тодорхой лимит буюу хязгаарт баригддаг байж болзошгүй гэж үзэж байгаа юм. Учир нь дасгал хөдөлгөөн хийж жингээ хасах туйлын хүндрэлтэй байдаг нь бид зарцуулах энергийнхээ ихэнх хэсгийг биологийн хэрэгцээний дагуу метаболизмд зарцуулдаг бөгөөд үлдсэн бага хэмжээний энерги зарцуулах нөөцөө өдөр тутмын амьдралын хөдөлгөөн зэрэгт зарцуулснаар дасгал хийсэн ч цаашид энерги шатаахгүй байх нөхцөл бүрддэг байх боломжтой гэж үзэж байгаа юм.

Уг онолыг баталгаажуулахын тулд 9 өөр төрлийн дасгалын бүлгээс судалгаа авч үзэж байжээ. Судлаачдын хэмжсэнээр дасгал хөдөлгөөн болон хоолны дэглэмээс хамаарч калор шатаах хэмжээ нь харилцан адилгүй байсан агаад зарим тохиолдолд хамгийн бага утгаас даруй 200 калор илүү шатаах ч тохиолдол байсан гэнэ. Гэсэн хэдий ч эдгээр нь эцэстээ бүгд нэг хязгаарт хүрч байсан ажээ. Тийм ч учраас бидний өдөр тутамд зарцуулах энерги тодорхой хэмжээ, хязгаартай байж болох талтай гэж үзэж байгаа юм.

Тиймээс та хэт их дасгал хийсэн ч турж, калор шатаахын оронд дэмий л ядарч биедээ байгаа бага зэргийн энергийг зарцуулдаг байж болох юм.

6. Засгийн газар болон хүнсний үйлдвэрлэгчид шинжлэх ухаанч биш зөвлөгөөг тараадаг

1980 онд дэлхийн иргэдийн таргалалт өмнөх үеэс 2 дахин их буюу нийт иргэдийн 13 хувь нь хэт таргалалттай болж хувирсан тухай ДЭМБ мэдээлж байсан. Харин өнөөдөр зөвхөн АНУ-ын хэмжээнд гэхэд бараг 70 орчим хувь нь хэт таргалалттай байгаа юм. Энэ бүхэнд эрх баригчид болон хүнс үйлдвэрлэгчид тодорхой хувиар буруутай юм.

Жишээлбэл алдарт кока-кола компани биднийг дасгал хийж, дасгал хийх явцдаа тэдний бүтээгдэхүүнийг хэрэглэхийг уриалдаг. Үнэн хэрэгтээ дасгал хийснээр хүссэн дүндээ хүртэл турахгүй бөгөөд, хэрэв та буруу хоолны дэглэмтэй бол үүнийг дийлэх дасгал гэж юу ч үгүй юм. Мөн түүнчлэн АНУ-ын Ерөнхийлөгч асан Барак Обамагын эхнэр Мишелле Обама бас үндэстэн даяар дасгал хөдөлгөөн хийж эхлэх компанит ажил уриал байсан. Гэхдээ энэ бүхэн нь томоохон хүнсний корпорацуудын лобби байсан гэдгийг хожим нь Нью Йоркын их сургуулийн профессорууд зарлаж байсан.

7. Жин хасахад юу хамгийн нөлөөтэй вэ?

Эрдэмтдийн хамгийн маргаантай сэдвийн нэг байсаар ирсэн уг асуудалд цэг тавьж болохуйц нэгэн дүгнэлт байгаа нь хоолны дэглэм болон дасгал хөдөлгөөн хоёул чухал.

Эх сурвалж: VOX