Тухайн үед Оросод төдийгүй Европод ч “летаргия” гэдэг өвчний талаар сайн мэддэггүй байсан тул эхний үед бүгд гайхсан гэдэг. Харин эрдэмтэн, судлаачид түүнийг “амьдаар нь оршуулсан” байж магадгүй гэсэн дүгнэлт хийсэн аж. Н.В.Гоголь өөрийн найзын эхнэр Екатерина Хомяковад хязгааргүй хайртай байсан боловч тэр нь гэнэт нас баржээ. Хайртай хүнийх нь үхэл Гоголийн сэтгэлийг шаналган зовоож, хямруулсан байна. Тун удалгүй тэр “Амьгүй албат” романыхаа хоёрдугаар дэвтрийн гар бичмэлийг шатааж, хэвтэрт оржээ.

Эмч нар Гоголийг тайвшруулах эмчилгээ хийсэн боловч олигтой үр дүнд хүрсэнгүй. Удалгүй зохиолч нас баржээ. Гэвч энэ үхлийн нууц одоо хүртэл тайлагдахгүй байна. Тухайн үед зохиолчийг хэн нь ч түр зуур гүн нойронд автсан гэдгийг өөрөөр хэлбэл, “летаргия” гэдэг өвчнөөр өвчилснийг нь мэдээгүй бололтой. Ийм учраас В.Гоголь авсан дотроо хөрвөөсөн байж магадгүй гэж эрдэмтэд таамагладаг. Гэвч энэ нь эцсийн дүгнэлт биш. 

Ер нь түр зуур гүн нойрсолт буюу “летаргия” гэж ямар өвчин вэ гэвэл, Lethargia нь “Lethe-мартах”, “Аrgia-хөдөлгөөнгүй” гэсэн Грек үгнээс гаралтай аж. Летаргия өвчнөөр өвдсөн хэн нэгнийг нас барсан хүнээс ялгахад маш хэцүү байдаг гэнэ. Сэтгэлийн хөөрөлд хэт автсан, ядарч туйлдсан эсвэл гэнэтийн ямар нэгэн цочролд орсон үедээ хүн “летаргия” өвчнөөр өвддөг болохыг эрдэмтэд тогтоожээ. Хүн энэ өвчнөөр ганц хоёр цаг, олон хоног, хэдэн арван жил ч өвдөж болзошгүй байдаг гэнэ. 

Гэхдээ өвчтөн эргэн тойронд болж байгаа зүйлийг мэдэрдэг аж. Тэднийг гадна талаас нь харахад огт хөдөлгөөнгүй байдгийн зэрэгцээ бодисын солилцоо нь үлэмж буураад зогсохгүй, уураг тархины үйл ажиллагаа, зүрх судасны нь цохилт тасалддаг байна. Энэ үед нь хүнийг түр зуур гүн нойрсч уу, эсвэл нас барж уу гэдгийг зааглаж тогтоох хэрэг гардаг аж. Олон жилийн турш бөх унтсан хүмүүс нойрсож буй хугацаандаа огт хөгширдөггүй байна. Харин тэд сэрсэнийхээ дараанаас хоёр гурван жилийн дотор маш түргэн хөгширдөг гэнэ. 

Летаргия өвчний үндсэн шалтгааныг өнөө ч гүйцэд тогтоож чадаагүй байна. Уг өвчинтэй холбоотой итгэхэд бэрх элдэв яриа дэлхийгээр нэг таржээ.

Тухайлбал, XIү зууны үед Италийн алдарт яруу найрагч Франческо Петрарка 40 насандаа хүнд өвдөж, хэдэн өдрийн турш ухаангүй хэвтсэн байна. Сүүлдээ бүгд яруу найрагчийг нас баржээ хэмээн үзэж, түүнийг оршуулахаар зэхэж эхлэв. Аз болоход, тухайн үед хүнийг амьсгаа хурааснаас нь хойш нэг хоног өнгөрөхөөс нааш оршуулах нь битгий хэл, цогцсыг нь хөдөлгөхийг хориглодог байж. Франческо “оршуулах” ёслол болохоос яг нэг хоногийн өмнө гүн нойрноосоо сэрж, эрүүл саруул болжээ. Энэ явдлаас хойш нэрт яруу найрагч хорвоод дахин гучин жил насалж, хамгийн алдартай сонетуудаа бичсэн гэдэг. 

Английн нэрт зохиолч Уилки Коллинз, Герберт Уэлс нар “летаргия” өвчнөөс үхтэлээ айдаг байсан гэдэг. Тэр ч байтугай, Уилки Коллинз унтахынхаа өмнө “Намайг үхлээ гэж бодохоосоо өмнө сайтар нягтлан шинжээрэй” гэсэн бичиг бичиж үлдээдэг байжээ. Герберт Уэллс харин “Нойрссон хүн сэрсний дараа” гэсэн зөгнөлт өгүүлэл бичсэн гэдэг. Энэ хоёр суутан аль, аль нь жирийн үхлээр өөд болжээ. “Летаргия”-г зарим хүн эрт үеэс байсан өвчин гэж ярьдаг. Бас энэ нь өвчин бус хүний нойрон дунд бий болдог үзэгдэл ч гэдэг. 

Нэг үе эрдэмтэд дэлхийн нэгдүгээр дайны үед гарсан “испани ханиад” гэгч тахалаас үүдсэн өвчин хэмээн үзэж байж. Харин одоо бол “летаргия” эрт дээр үед төдийгүй одоо ч байгаа өвчин гэж эрдэмтэд үздэг болсон. 1993 онд 23 настай англи бүсгүй Бекки Хауэллс гүн нойрсчээ. Эрдэмтэд түүний тархинд “испани ханиад”-ын нян байгаа эсэхийг шинжилж үзжээ. Гэвч ийм нян илэрсэнгүй. Эдүгээ манай гаригт “летаргия” өвчнөөр өвдсөн олон мянган хүн эмчийн хяналтанд байдаг аж. Америкийн анагаах ухааны эрдэм шинжилгээний төвд “Летаргия” өвчнөөр өвдсөн 200-гаад хүн байгаа гэдгийг саяхан мэдээлжээ. 

Британийн эрдэмтэд, ВИЛ гэсэн летаргиягийн нян тээгч байдаг, энэ нь хүнийг унтамхай эсвэл бүр нойргүй болгодог төдийгүй зүрхний цохилтын хэмийг нь өөрчилж, хөлөргөдөг болохыг тогтоожээ. Ер нь летаргия хэт ядрах, айх, гэнэтийн сэтгэл хөдлөлөөс болж хүрдэг өвчин гэдгийг олон жишээ харуулдаг. Тухайлбал, Надежда Лебедева гэгч орос эмэгтэй нөхөртэйгөө хэрэлдэн, их уурласнаас болж гэнэт унтаад өгчээ. Тэрбээр нойрноосоо 20 жилийн дараа сэрсэн байна.