БНЭУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайд М.П.Сингхтэй ярилцлаа.

-БНЭУ-ын Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлээр барьж буй газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн хэрэгцээ шаардлага манай улсад ус агаар мэт хэрэгтэй байгааг ойлгуулсан өдрүүд өнгөрлөө. Харин таны хувьд энэхүү үйл явцыг хэрхэн ажиглав?

-Монгол үндэстэн бүхэлдээ нефтийн хомсдол, өндөр өртөгтэй нүүр тулж байгаа тул дизель түлш, шатахууны тасалдалгүй, боломжийн үнээр тасралтгүй, төвөггүйгээр нийлүүлэх баталгааг хангах нь чухал болж буй энэ үед та ийм чухал асуултыг тавьж байна.

Газрын тос боловсруулах үйлдвэр байгуулах төсөл нь Монголын эдийн засгийн тулгуур, Энэтхэг, Монголын хөгжлийн түншлэлийн тод жишээ, бидний бат бөх

харилцааны гайхалтай нотолгоо болно гэж би хэлсэн үгэндээ олонтаа дурдсан. Монгол Улсад үндэсний хэмжээний ач холбогдолтой энэхүү стратегийн төслийг 2024 онд ашиглалтад оруулахын тулд нарийвчилсан ТЭЗҮ -д тусгагдсан хугацаанд нь төлөвлөгдсөн ажлуудыг биелүүлэхийн тулд анхаарлаа төвлөрүүлж, тууштай хэрэгжүүлэх нь чухал байна.

-Нефть боловсруулах үйлдвэрийн бүтээн байгуулалтын явц ямар шатандаа байна вэ?

-2021 оны нэгдүгээр сарын 15-нд төлөвлөлтөөс барилгын үе шат руу шилжсэнээс хойш -35 градусын температур, хоёр футын цасан дунд 1.236 тэрбум ам.долларын нефть боловсруулах үйлдвэр нь цар тахлын үед боломжийн түвшинд амжилттай хэрэгжиж буй цөөхөн төслүүдийн нэг юм.

Одоогийн байдлаар усан сан, ариутгах татуургын систем, захиргааны барилга байгууламж, гал унтраах газар, ус дамжуулах хоолой гэх мэт барилгын инженерчлэл, худалдан авалт-I (EPC-I)гэх мэт үйл ажиллагааг JMC India компани нь “Mongol Refinery and Engineers India” ХХК-ийн хяналт, зөвлөмж дор хийж байна. Өнөөдрийн байдлаар EPC-I ажлын 51 орчим хувь нь дууссан байна. Бусад дэд бүтцийн ажлуудад болох 27 км төмөр зам, 17.5 км хүнд даацын авто замын ажил, 18.6 км цахилгаан дамжуулах шугам, Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн ажилчдын 550 байшин баригдаж дуусах гэж байна. Бид EPC2 ба EPC 3 ажлын гэрээ байгуулах эцсийн шатандаа явж байна. Үүнтэй зэрэгцэн лицензийн долоон чухал гэрээ дууссан, эсвэл дуусах шатандаа байна. Дэлхийн бусад орнуудын нэгэн адил тахал өвчний улмаас хүрээлэн буй орчны нөлөөгөөр хэн нэгний хяналтаас гадуур ямар нэгэн үндэслэлгүй саатал гардаг. Гэсэн хэдий ч хоцролтыг аль болох бага байлгахын тулд Монгол Улсын Засгийн газар болон Энэтхэгийн засгийн газрын агентлагууд хамтран хүчин чармайлт гаргаж байна.

-Хил гаалийн гацалтаас үүдэж шаардлагатай ачаа бараа саатсан гэж Уул уурхайн сайд Г.Ёндон өнгөрсөн долоо хоногт мэдээлж байсан л даа. Ер нь бүтээн байгуулалтын ажилд ямар хүндрэл бэрхшээлүүд тулгарч байна вэ?

-Сайд Ёндон урьдчилан тооцоолоогүй цар тахлын улмаас Монгол Улс тодорхой бэрхшээлтэй тулгарч байгааг зөв ажигласан. Цар тахлын нөлөөлөлд өртсөн байгаль орчны үед Монгол Улс ч мөн адил газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн барилгын материалын тээвэрлэлт, контейнерийн хомсдол, аялал жуулчлалтай холбоотой урьдчилан сэргийлэх хязгаарлалтын улмаас мэргэжилтнүүдийн шилжилт хөдөлгөөн, ногоон коридор, хорио цээрийн дэглэм гэх мэт бэрхшээлтэй тулгарч байна.

Одоогоор маш чухал тоног төхөөрөмж, бараа материал ачсан 40 гаруй контейнер 55 болон түүнээс илүү хоногоор хил дээр гацаад байна. Мөн хил гаалийн хорио цээрээс хамааран 200 гаруй контейнерийн ачилтын хуваарийг эцэслэн гаргах боломжгүй байдалтай байна. Бид эдгээр сорилтуудыг Монголын талын өндөр албан тушаалтнуудын сонорт хүргэсэн бөгөөд энэхүү саад бэрхшээлийг хурдан шуурхай шийдвэрлэж, ямар нэгэн нэмэлт сааталгүйгээр ажлыг цаг тухайд нь ахиулах боломжтой болно гэж найдаж байна.

-Энэхүү нефть боловсруулах үйлдвэр 2024 онд ашиглалтад орно гэсэн төлөвлөгөөтэй байгаа шүү дээ. Үйлдвэр ашиглалтад орсноор манай улсын эдийн засагт үр өгөөжөө хэрхэн өгнө гэж харж байгаа вэ?

-Өмнө нь хэлсэнчлэн, ач холбогдлын хувьд, жилд 1.5 сая тонн олон төрлийн түлш үйлдвэрлэх Газрын тос боловсруулах үйлдвэр ашиглалтад орсноор Монгол Улсын зөвхөн эрчим хүчний аюулгүй байдал болон газрын тосны бие даасан байдлыг хангана. Үүгээр зогсохгүй дотооддоо үйлдвэрлэсэн боломжийн үнэтэй дизель, бензин зэрэг бусад түлшийг улсынхаа хэрэгцээнд тасралтгүй нийлүүлэх боломжтой болно. Газрын тос боловсруулах үйлдвэр нь улсын эрчим хүчний хэрэгцээний 75 хувийг хангах чадвартай юм. Үүнд, 824 мянган тонн дизель түлш, 339 тонн бензин, 80 мянган тонн онгоцны түлш, Монголд тогтмол хэрэглэгддэг 43 мянган шингэрүүлсэн хий болон бусад дайвар бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх юм. Мөн боловсруулах үйлдвэр нь 700 орчим шууд ажлын байр бий болгож, шууд бусаар гурав дахин их ажлын байр бий болгоно. Үүнээс гадна уг үйлдвэр нь аж үйлдвэрийн нэгдсэн хөгжлийн чухал элемент болох Монгол дахь нефть химийн үйлдвэрлэлийн суурийг тавих болно. Монголын эдийн засагчид улсын ДНБ 10 гаруй хувиар өсөх төлөвтэй байгаа болон улсын мөн орон нутгийн төсвийн нэгдсэн орлого жилд 200-300 сая ам.доллар хүртэл өсөх боломжтой гэсэн тооцоо гаргасан. Мөн валютын гарах урсгалыг буруулж монгол төгрөгийн ханшийг тогтворжуулахад тустай. Эдгээр нь шууд ашиг тусын зарим жишээ бол шууд бусаар улсын нийгэм, эдийн засагт бас нөлөөлнө. Учир нь дизель болон бензин нь улсын эдийн засгийн бүх салбарт нөлөөлдөг. Нефть боловсруулах үйлдвэр ашиглалтад орсноор Монголын эдийн засгийг урьд өмнө байгаагүй өндөр түвшинд хүргэх нь дамжиггүй.

-EPC-1” багц ажлыг ирэх арваннэгдүгээр сарын сүүлээр хүлээлгэн өгөх төлөвлөгөөтэй байгаа гэлээ. Өнөөдрийн байдлаар “EPC-2”, “EPC-3” багц ажлуудын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендер хэзээ тодорхой болох вэ. Энэ багц ажлуудын хүрээнд ямар бүтээн байгуулалтуудыг өрнүүлэх билээ?

-Таны өмнөх асуултад хариулахдаа хэлсэнчлэн, газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн төслийг нарийвчилсан ТЭЗҮ-д заасан хугацаандаа хэрэгжүүлэхийн тулд цаг хугацаатай бид уралдан ажиллаж байна. JMC India компани нь урьдчилан тооцоолоогүй ковидын цар тахлын улмаас мэргэжилтнүүд болон барилгын материалын татан авалтад зарим хязгаарлалт, саатал учирч буйгаас шалтгаалан зарим үйл ажиллагааны хугацааг сунгаж байгаа ч цаашид хойшлуулахгүйн тулд бүхий л чармайлт гарган ажиллаж байна. Тус төслийн Инженерчлэл, худалдан авалт, барилгын EPC-2 ба EPC-3 ажлыг дуусгахаар бид шуурхай ажиллаж байна. Тендерт ирүүлсэн үнийн саналуудын

үнэлгээг Монгол Газрын тос боловсруулах үйлдвэр ТӨХХК яг одоо хийж байгаа бөгөөд ойрын хугацаанд EPC-3 буюу дулааны болон цахилгааны хэрэгцээг хангах станц барих тендер болон EPC-2 буюу вакум нэрлэгийн байгууламж, хадгалах сав, хий ялгах байгууламж, үйлдвэрийн автоматжуулалт, цахилгаан дэд станц барих гэх мэт гэрээг эцэслэн байгуулж, гарын үсэг зурна гэж найдаж байна.

-Ингэхэд түүхий эдийг дамжуулах хоолойгоор тээвэрлэх шийдвэрийг Засгийн газраас гаргасан. Гэтэл манай газрын тосны царцамхай байдлыг шийдвэрлэхийн тулд хөрөнгө мөнгө шаардлагатай гэж эрдэмтэд ярьж байсан. Бүтээн байгуулалтын төлөвлөгөөнд энэ асуудлыг яаж шийдвэл зохилтой вэ. Та бүхний зүгээс ямар хувилбар дэвшүүлэх вэ?

-Дорнод аймгийн газрын тосны талбайгаас Сайншанд дахь газрын тос боловсруулах үйлдвэр хүртэлх 530 км урт хоолойг Монгол Улсын Засгийн газар барьж байгаа. Түүхий тос тээвэрлэх шийдвэрийг олон хувилбаруудыг нарийвчлан судалж, шинжилж, үнэлсний дараа гаргасан байдаг. Эдгээр судалгааг Монгол, гадаадын болон Энэтхэгийн тухайн салбарын шинжээчид, мэргэжилтнүүд хийсэн. Олон хувилбаруудад шинжлэх ухаан, эдийн засгийн үнэлгээ хийсний дараа дамжуулах хоолойн сонголтыг цаг уурын эрс тэс нөхцөл, газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн хэрэгцээг жилийн турш тасралтгүй түүхий тосоор хангах шаардлагатай байгааг харгалзан үзэж Монгол Улсын Засгийн газар эцэслэн шийдвэрлэсэн. Инженерчлэл, худалдан авалт, барилгын ажил болон санхүүжилт (EPC+ Finance)-ийг хийж гүйцэтгэх нөхцөлтэй шугам хоолой барих үнийн саналыг 13 компаниас хүлээн авч Монголын тал үнэлгээ хийж байгаа гэж ойлгосон. 2024 онд Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийг ашиглалтад оруулахаас зургаагаас доошгүй сарын өмнө түүхий тос тээвэрлэх хоолойн барилгын ажлыг дуусгахын тулд энэхүү тендерийн процесс шуурхай болно гэдэгт бид чин сэтгэлээсээ найдаж байна.

-Төсөлд өөр тулгамдсан ямар асуудлуудтай нүүр тулж байна вэ?

-Ийм хэмжээний мега төсөл нь тогтвортой байдал, материалын тасралтгүй урсгал, газрын тос боловсруулах үйлдвэр барихад шаардагдах мэргэжилтнүүдийн ажиллах хүчийг урьдчилан харж, урьдчилан таамаглаж байхыг шаардах нь ойлгомжтой юм. Ковидын тахлаас эсрэг урьдчилан сэргийлэх дэглэм хэвээр байсаар байгаа тул ирээдүйд юу болох нь одоог хүртэл тодорхойгүй хэвээр байна. Монгол Улсын Засгийн газрын дэмжлэгтэйгээр энэхүү төсөл дээр ажиллаж амьдарч буй Энэтхэг ажилчдыг бүрэн вакцинд хамруулсныг дурдахыг хүсч байна. Импортын хязгаарлалт, хязгаарлагдмал аялал хорио цээрийн дэглэм гэх мэт тодорхой бус байдал, бэрхшээлүүд нь боловсруулах үйлдвэр барих ажилд саад болохгүй байх гэх мэт цар тахлын нөхцөл байдал удахгүй суларч, хэвийн байдал хурдан эргэж ирнэ гэсэн итгэл найдвараар бид урагшилж байна. Алдагдсан цаг хугацааг нөхөхийн тулд бид зарим хоцролтыг нөхөх боломжтой болно. Түүнчлэн 2024 онд нефть боловсруулах үйлдвэрийг ашиглалтад оруулахын нэгэн чухал элемент болох дамжуулах хоолойн тендерийг хурдан дуусгах болно гэж итгэж байна.