Аяган дахь үхэл

Эрүүл мэндийн томоохон сэтгүүлийн нэг "The Lancet" өнгөрсөн наймдугаар сарын сүүлчээр Хятадыг хамгийн их архидалттай улсаас зарлаж, энэ үзүүлэлтээрээ бүр Оросыг гүйцээд байна гэсэн утгатай өгүүлэл нийтэлжээ. Хятадад архи согтууруулах ундаанаас болж жилд 459 мянган эмэгтэй, 650 мянган эрэгтэй амиа алдаж байгаа нь дэлхий дээр хамгийн эхэнд бичигдэж байна. Судлаачид Хятадыг Европын орнууд юм уу, АНУ, ОХУ-тай яагаад харьцуулахгүй байна вэ гэхээр хүн амын тоо нь янз бүр учраас тэр аж. Харин бодит байдал дээр 100 мянган хүн тутамд хэдэн хүн нас барж байна гэдгээр нь харьцуулах ёстой л доо.

Ер нь Хятадын архидалтын талаар эмч нар түгшиж эхэлж байгаа нь анх удаагаа биш юм. 2014 онд дээрх сэтгүүлд хятад иргэдийн төлбөрийн чадвар нэмэгдэхийн хэрээр архидан согтуурах явдал өсөж байна гэж бас бичиж байжээ. Энэ нь ялангуяа зүрх судас, бөөрний өвчин тусахад хүргэж, үхэл рүү хөтөлж байна. Шинжээчдийн үзэж байгаагаар хөгжиж байгаа орнуудад сүүлийн жилүүдэд архидах явдал багасаж байхад Хятадад эсрэгээрээ эрчимтэй өсөж байгаа юм.

1978 оны эхээр Хятадад эдийн засгийн шинэчлэл эхэлж байх үед нэг хүнд жилд 2.7 литр архи согтууруулах ундаа оногдож байсан бол 2010 онд дундаж хятад иргэн жилд 6.7 литр архи ууж байжээ. Хятад эрчүүдийн 42, эмэгтэйчүүдийн 71 хувь нь архи огт уудаггүй гэж хариулсан ч 15-аас дээш насны нэг хятад хүнд 15.1 литр архи ногдож байгаа юм. Ингэснээр архи уудаггүй хүмүүсийг хасвал Хятад улс нэг хүнд ногдох архи согтууруулах ундаагаараа Их Британи, АНУ, Герман, Австралийг бүр 2010 онд гүйцэж түрүүлсэн болж таарч байна.

Гамбей буюу дуустал уу

Архи бага ууна гэдэг Хятадад нэг л ойлгомжгүй зүйл шиг. Хятадуудтай ширээний ард суулаа л бол архи уух ёстой гэдэг дүрмийг мэдэж ав. Тэднийг хэр хүндэлж байна, тэр хэрээрээ л тэдэнтэй хундага тулгана гэсэн үг. Бас нэг зүйл бол тэдэнтэй бөөнд нь биш, тус бүртэй нь тулгаж хүндэтгэх ёстой. Гэхдээ заавал стакантайгаа дуустал уух ёстой. Хятадын “Гамбей”,  “Ёроолд нь хүртэл” гэдэг чинь  аягаа хоосол гэсэн үг.

Ширээнд суугчдаас хэн нэг нь “Одоо больё” хэмээн уухаас татгалзвал тэр нь тэнд байгаа хүмүүсийг хүндэтгээгүй хэрэг болно.

Эмэгтэйчүүд ч ширээний ард эрчүүдтэй яг л адилхан. Уламжлалаар эмэгтэйчүүдэд дарс, оргилуун дарс, санал болгоно гэж байхгүй, эрчүүдийн адил л коньяк, архи л ууна. Олон орос бүсгүй ийм явдалтай тулгараад “Би уудаггүй” гэхэд ямар үндэстэн болохыг нь мэдмэгцээ “Чи чинь  орос хүн биз дээ” хэмээн шахдаг аж.

Хятадууд ер нь оросуудыг архи их уудаг, Оросын цагаан архи Хятадынхаас илүү хатуу гэсэн ойлголттой байдаг. Уг нь тийм биш л дээ. Хятадын “Чи намайг хүндэтгэж байна уу” гэсэн үг бол “Тэгвэл уу” гэсэн утгатай болжээ.

56 градусын архи хүртэл бий

Оросын “Галт ус” Хятадынхаас илүү хатуу гэсэн яриа байдаг. Гэхдээ хятадын архи илүү хатуу л даа. Хятадын хамгийн хатуу архи байфзю буюу ханжой. Байцзю нь олон төрөл. Хамгийн үнэтэй тансаг нь Гуйжоу мужийн Маотай тосгоны нэрээр нэршсэн 56 градусын маотай. Хятадуудын хамгийн хүндтэй зочиндоо өгдөг энэ архи нэг лонх нь 1000 юаниас эхлээд түүнээс дээш үнэтэй. Өөр нэг зүйл бол үнэтэй архи нь албан тушаалтанд өгдөг авлигын нэг хэлбэр байснаа Си Зиньпиний авлигын эсрэг кампанит ажлын хүрээнд хумигдсан. 2013 оноос Си дарга цэргийнхний хүлээн авалтад согтууруулах ундаа хэрэглэхийг хориглосон нь маотай үйлдвэрлэгчдэд том цохилт болсон юм.

Хятадууд бас архи уухдаа өргөст хэмх, загасаар даруулахгүй, чанасан юм уу, шарсан самар, эсвэл банш иднэ.

Өөр нэг түгээмэл сайн чанарын архи бол эрготоу болон улянье. Маотайг бодвол хоёулаа хямд, нэг шил нь 50, 500 юань. Эрготоу бол Хятадын ард түмний брэнд. Харин хятадууд шар айраг их ууцгаана. Хамгийн алдартай нь Харбины юм уу, Циндао. Хятадад усан үзмийн тариалан, дарсны үйлдвэрлэл байх ч испани, франц, чили дарсыг гүйцэхгүй.  

Архины хор хөнөөлийг хятадууд ойлгохгүй байна

Өнөөдөр эмч нар эрүүл амьдралд уриалж, Си Зиньпин цэргийнхнийг ажил дээрээ архи уухыг хориглож байгаа ч эгэл жирийн хятад иргэд үүнийг ер ухаарахгүйгээр архидсаар л  байна.

Хятадуудын амьдралын маш чухал үйл явдал нь элдэв ёслол. Шинээр хүүхэд төрөх, хуримлах, оршуулга, томоохон зүйл худалдан авах зэрэгт уламжлал ёсоор заавал архидалт дагалдана. Өнгөц харахад энэ бүхэн архитай нэг их холбоотой биш мэт боловч саванд байгаа бүхнийг хоосолж зочдыг мөлхүүлэх нь уламжлал.

Бүр эрт VII  зуунд  Хятадад согтууруулах ундааг их соёлтой, эрхэмсэг хүртдэг, “дарсны соёл” хүртэл байж. Тэр цагийн их яруу найрагч Ли Бай, Ду Фу, Хэ Жижан нар дарс л хүртдэг байжээ. Домогт өгүүлснээр бол тэд ойд очин дарс уун шүлэг найргаа зохиодог байсан гэнэ.

2012 онд Хятадын зохиолч Мо Янь Нобелийн шагнал хүртэж “Дарсны орон” бүтээлээ туурвисан. Энд зохиолч Хятадын хоол идэх, архи уух соёлын талаар өгүүлсэн байдаг. Зохиолчийн “Улаан гаолян” романаар найруулагч Жан Имоу кино хийснээр дэлхий нийтийн хүртээл болсон билээ.

Хятадуудын хувьд архи уух нь хэвийн үзэгдэл. Эмч нар нөхцөл байдал ямар болсныг, улам хэцүү байдалд ороход тун ойрхон байгааг сануулсаар байгаа ч хятадууд өөрсдөө архи нэг их аюултай зүйл гэж бодохгүй, хор холбогдлыг нь олж харахгүй л байна.  2010 оны үзүүлэлтээр хятадуудын 9.3 хувь нь архи хэтрүүлэн хэрэглэж бүр гүн нэвчсэн бол тэдний дөнгөж дөрвөн хувь нь л архины хамааралтай гэж гарчээ. Архи согтууруулах ундаанд донтсон эмэгтэйчүүд Хятадын хүн амын 0.2 хувийг эзэлж байна.

Энэ тоо тийм ч аймшигтай биш харагдаж болох ч цаашдын төлөв бүр аюултай. Мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлтээр  2018 онд хятадууд 62 сая литр архи согтууруулах ундаа хэрэглэх бол  2020 он гэхэд  энэ тоо 65 сая литр болж нэмэгдэх юм байна.

Гэхдээ архи хэрэглэх нь тэдний соёлын  нь нэг хэсэг болохоор энэ бүхнийг хазаарлан хянах аргагүй юм. Тийм ч болохоор олон нийт архидахыг  нэг их аюултай  зүйл гэж үзэхгүй, ХКН-ын Төв хорооны үзэл суртлын хэлтэс л асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэхийг гартаа авахгүй бол бараг боломжгүй юм даа.