Хамгийн анхны хохирогч нь Британийн орон нутгийн Flybe хэмээх дампуурлын ирмэгт ойрхон байсан компани боллоо. 

Бусад олон компаниуд одоогоор тэсэж байгаа боловч байдал өдөр ирэх тусам муудсаар байна. Хоёр долоо хоногийн өмнө Агаарын тээврийн ассоциац (IATA) нь коронавирусаас болж буурах ачаа тээврийн эргэлтийг 30 тэрбум гэж тооцож байсан бол 3-р сарын 5 ны тооцоогоор 63 тэрбум болж өсжээ.

Гэхдээ энэ нь ихээхэн өөдрөг тооцоо байж магадгүй байна. Хэрвээ вирусийн тархалтыг зогсоож дийлэхгүй бол хохирлын хэмжээ анх тооцож байснаас дөрөв дахин нэмэгдэх буюу 113 тэрбум хүрэх нь.

"Байдал маш хүнд, бас урьд өмнө болж байгаагүй хэлбэрээр өрнөж байна. Хоёрхон сар дотор л энэ салбарын хөгжлийн ирээдүй огцом муудлаа" хэмээн IATA-гийн тэргүүн Александр де Жуньяк хэлсэн байна.

Уг нь 2000 оны хямрал, АНУ-д болсон террорист халдлага, SARS, лоукостеруудын үнийн дайн, дэлхий дахины санхүүгийн хямрал зэргийг давж гарч байсан 2010-аад оны үе нь дахин сэргэлтийн үе байлаа. Агаарын тээвэр нэмэгдсэн, олон компаниуд нэгдэх замаар зардлаа бууруулсан, зорчигчдын тоо нэмэгдсэн буюу чинээлэг амьдралд хүрэнгүүтээ дэлхий даяар аялж жуулчилж эхэлсэн Хятадуудын ачаар ийм байдалд хүрсэн юм.

Муу болгон ард үлдэж, ашиг орлого нэмэгдсээр байлаа. Хэдийгээр 2019 онд худалдааны дайн, брексит, геополитикийн элдэв бэрхшээлээс болж төлвөлсөн хэмжээнд хүрэх орлого олоогүй ч ямар ч байсан ашигтай ажиллаж байсан ба 2020 онд байдал бүр ч сайхан байх төлөвтэй байв. Гэтэл харин эсрэгээрээ болж байна.

Шинэ оны өмнө IATA-гийн гаргасан таамгаар бол дэлхийн дахины агаарын тээврийн орлогын өсөлт 4%, эргэлтийн хэмжээ  870 тэрбум, 30 тэрбумын цэвэр орлого олно гэсэн сайхан ирээдүй хүлээж байгаа мэт байлаа.

Үүнээс хойш хоёр сар өнгөрөхөд орлогын тухай яриа үгүй болж зөвхөн тэсэн үлдэх гэж ажиллаж байна.

Анхны хохирогч

Британийн "Flybe" нь жижиг хэмжээтэй "Embraer" онгоцоор алслагдсан орон нутгийн нисэх буудалд зорчигч тээвэр хүргэдэг компани бөгөөд дампуурлаа зарласны дараа 2400 хүн ажилгүй болж тухайн бүс нутгийн эдийн засагт хүчтэй муу нөлөө үзүүллээ.

Энэ компани өнгөрсөн жилээс янз бүрийн бэрхшээлтэй тулгарч байсан учир хэрвээ засгийн газар 100 саяын дотаци өгч, татварын хөнгөлөлт үзүүлэх зэргээр янз бүрийн дэмжлэг үзүүлбэл "Virgin Atlantic" тээврийн компани орсон агаарын тээврийн консорциум худалдаж аваад үйл ажиллагааг нь сэргээхээр амлаж байсан билээ. "British Airways" зэрэг өрсөлдөгч нар нь үүнд ихээхэн дургүйцэж  байсны улмаас засгийн газар ямар ч мөнгө өгсөнгүй.

Одоо "Virgin Atlantic" нь "Flybe" манатай байна. Алсын тээвэр хийдэг энэ компанийн Ази болон АНУ –руу нисэх олон чиглэл нь хаагдсаны улмаас ихээхэн хохирол хүлээж байгаа ба билетийн урьдчилсан захиалга нь өнгөрсөн оныхтой харьцуулахад  40%-р буурчээ. Үүний улмаас "Virgin Atlantic" нь зарим ажилтандаа цалингүй чөлөө олгож , шинээр хүн авахаа болин, удирдлагынхаа цалинг 4 сарын хугацаанд бууруулсан байна.

British Airways, KLM, Lufthansa, United болон бусад дэлхийн хэмжээний агаарын компаниуд нь нисэх чиглэлийн тоог цөөлж, хөрөнгө оруулалт, зээлийн хэмжээг эрс бууруулжээ. "Аэрофлот" зарим чиглэлийнхээ нислэгийн давтамжийг цөөлж, Хонконг зэрэг чиглэлийг түр зогсоосон байна. Ryanair, EasyJet, Wizz Air зэрэг хямд тийзтэй компаниуд ч бас иймэрхүү арга хэмжээ авч байгаа юм.

Хямд керосин

Хэрвээ вирусийн тархалт зогсохгүй бол агаарын тээвэр маш хүнд хямралд өртөх нь тодорхой боллоо. Дээр дурдсан IATA-гийн тооцоонд Африк, Латин Америк зэрэг байдал харьцангуй сайн байгаа (Covid-19 өвчин туссан хүний тоо 10 даваагүй) улсуудыг оруулаагүй юм. Гэхдээ эдгээр улсуудын байдал тун удахгүй өөрчлөгдөж болзошгүй.

Гэсэн ч бас сайн мэдээ байна. Өмнөх хямралын үе шиг билетийн үнийг буулгаагүй байгаа ба чиглэл цөөрснөөр нэлээд хэмнэлт гаргаж, орлого буурснаас хүлээж байсан хохирлыг тодорхой хэмжээгээр буулгаж чадсан байна.

Энэ вирус нь дэлхийн эдийн засагт тэр чигээр нь нөлөөлж байгаа учраас нефтийн үнэ ч бас буурч,  дагаад агаарын тээврийн гол шатахууны үнэ бас уурсан байна. Гэхдээ ихэнх авиа компаниуд худалдаагаа “хеж” хэлбэрт оруулсан ба өөрөөр хэлбэл дараа жил хэрэглэх керосины мөнгийг одоо төлж байгаа юм. Тийм учраас хэрвээ хямрал цаашид үргэлжлэх бол хямд шатахууны үр ашгийг гаргаж амжихгүй байх магадлалтай байна.